‘เวโรนา’ คือหนึ่งในเมืองแห่งความโรแมนติกที่เราอาจเคยได้ยินชื่อจากวรรณกรรมชื่อก้องโลก Romeo and Juliet
‘วิลเลียม เชกสเปียร์’ เลือกเมืองนี้เป็นท้องเรื่อง เพราะด้วยสถาปัตยกรรมทรงเสน่ห์ที่เมืองยังคงอนุรักษ์ไว้ตั้งแต่สมัยโรมันไปจนถึงยุคฟื้นฟูศิลปวิทยา ทำให้หลายคู่รักเลือกเดินทางไปย้อนเวลากลายเป็นเจ้าชายเจ้าหญิงเหมือนในนิยาย ท่ามกลางบรรยากาศสุดแสนโรแมนติก
เวโรนา อารีนา (Verona Arena), สะพานหินปงเต ปิเอตรา (Ponte Pietra), มหาวิหารซานเซโน (Basilica of San Zeno) หรือแม้แต่บ้านจูเลียต (Juliet’s House) คือตัวอย่างสถาปัตยกรรมโบราณขึ้นชื่ออันโดดเด่นที่เหล่านักท่องเที่ยวต่างหลงใหลในเสน่ห์แห่งเวโรนา แต่ในความจริงทุกอย่างไม่ได้สวยงามดั่งความรักของโรเมโอและจูเลียต เมืองเวโรนาเคยผ่านการล้มลุกคลุกคลานจากสงครามที่ทำลายเมืองไปกว่าครึ่ง
แต่ว่าสิ่งไหนกันที่ทำให้ ‘เวโรนา’ ยังคงเสน่ห์และความสวยงามได้อย่างไม่เคยหมดรัก ตามไปอ่านได้ในบทความนี้
ชุบชีวิตเมืองที่ถูกทำลายจากสงคราม
ในช่วงสงครามโลกครั้งที่สอง เมืองเวโรนาคือหนึ่งในเมืองที่ได้รับความเสียหายจากการทิ้งระเบิดมากที่สุดในภาคตะวันออกเฉียงเหนือของอิตาลี บ้านกว่า 7,000 หลังคาเรือนถูกทำลายราบคาบ จึงไม่แปลกที่สถาปัตยกรรมโบราณจะได้รับความเสียหายเช่นเดียวกัน หนึ่งในนั้นคือสะพานหินปงเต ปิเอตรา (Ponte Pietra) ที่ถูกทำลายและไม่ได้รับการฟื้นฟู
แต่เมื่อสงครามโลกครั้งที่สองจบลง ผู้มีอำนาจในเมืองเวโรนาได้เริ่มวางแผนชุบชีวิตเมืองขึ้นมาใหม่อีกครั้ง
ในปี 1946 ‘Piero Gazzola’ ประธานสภาการโบราณสถานระหว่างประเทศ (ICOMOS) ได้มีส่วนสำคัญอย่างมากในแผนการฟื้นฟูโครงสร้างของเมืองเวโรนา เนื่องจากเป็นคนสร้างโครงสร้างพื้นฐานระบบสาธารณูปโภคขึ้นมาใหม่ และยังเพิ่มพื้นที่สาธารณะให้มากขึ้นด้วย รวมไปถึงซ่อมแซมและสร้างโครงสร้างใหม่สำหรับสิ่งปลูกสร้างที่ได้รับความเสียหาย เช่น สะพานหินปงเต ปิเอตรา ที่ได้รับการซ่อมแซมอีกครั้งในปี 1957 โดยใช้วัสดุและการออกแบบดั้งเดิมเพื่อให้ตรงตามต้นฉบับมากที่สุด ส่วนบรรดาอาคารอื่นๆ ที่สร้างขึ้นใหม่ก็ถูกออกแบบให้เข้ากับเอกลักษณ์ของเมืองเดิม โดยคำนึงถึงต้นกำเนิดของสถาปัตยกรรมเหล่านั้น นี่จึงเป็นสาเหตุที่ตึกรามบ้านช่องของเมืองเวโรนามีความสวยงามไปในทิศทางเดียวกัน
แม้แผนการฟื้นฟูเมืองของ Piero จะเป็นส่วนสำคัญในการสร้างเมืองเวโรนาขึ้นมาอีกครั้ง แต่การรักษาเมืองมาจนถึงทุกวันนี้ยังจำเป็นต้องพึ่งพาอีกหลายปัจจัย และคงไม่สามารถปฏิเสธถึงความสำคัญของการทำงานภาคท้องถิ่นได้
ผ่องถ่ายอำนาจจากภาครัฐสู่ท้องถิ่น
‘เก็บรักษาความทรงจำของชุมชน’ คือหนึ่งในเป้าหมายของกระทรวงมรดกวัฒนธรรมและกิจกรรมของอิตาลี ที่กำหนดขึ้นเพื่อปกป้องและยกระดับมรดกกิจกรรมทางวัฒนธรรม โดยทำงานผ่านโครงข่ายพิพิธภัณฑ์ ห้องสมุด และคลังเก็บเอกสาร เพื่อเชื่อมโยงชุมชนและประชาชนให้มีความตระหนักรู้ในคุณค่าของมรดกวัฒนธรรม ซึ่งการรักษาเมืองเวโรนาคือหนึ่งงานชิ้นใหญ่ที่ได้รับ
แม้เมืองเวโรนาจะอยู่ภายใต้การดูแลของกระทรวงมรดกวัฒนธรรมและกิจกรรม แต่อำนาจการทำงานจะถูกจัดการโดยเทศบาลท้องถิ่น ในบทบาทของผู้ดำเนินนโยบายการคุ้มครองและการจัดการเมืองผ่านโครงการผังเมืองและข้อบังคับกิจกรรมในอาณาเขต
พูดง่ายๆ คือ เทศบาลท้องถิ่นมีหน้าที่จัดการผังเมืองและการก่อสร้าง โดยคำนึงถึงขอบเขตของทรัพย์สินและเขตกันชน (Buffer Zone) ซึ่งมุ่งเน้นการเป็นศูนย์กลางทางประวัติศาสตร์ของเมืองเวโรนาและกฎระเบียบอาคาร โดยเฉพาะการจำแนกประเภทของอาคารทั้งหมด ไม่ว่าจะมีคุณค่าหรือไม่ก็ตาม เพื่อปกป้องและปรับปรุง ตลอดไปจนการฟื้นฟูโครงสร้างทางประวัติศาสตร์
การกระจายอำนาจสู่ท้องถิ่นในลักษณะนี้ส่งผลให้การทำงานมีความคล่องตัวมากขึ้น เพราะการตัดสินใจในแต่ละครั้งไม่จำเป็นต้องรอการอนุมัติที่ล่าช้าจากส่วนกลาง และเทศบาลท้องถิ่นย่อมมีความเข้าใจในพื้นที่และปัญหาของคนในพื้นที่มากกว่าคนนอกพื้นที่ที่บางครั้งไม่สามารถซื้อใจคนในชุมชนได้
แต่ขณะเดียวกัน หน้าที่ของรัฐบาลกลางก็ยังคงเป็นสิ่งที่ขาดไม่ได้ โดยเฉพาะหน้าที่ในการออกกฎหมายทางมรดกวัฒนธรรม ซึ่งเป็นระเบียบบังคับในทางปฏิบัติที่มีอำนาจสูงสุด
กฎหมายและนโยบายทางมรดกวัฒนธรรมที่เข้มแข็ง
เมื่อเทศบาลท้องถิ่นรับหน้าที่เป็นผู้ดูแลการฟื้นฟูรักษาเมือง จึงจำเป็นต้องมีกฎหมายหรือนโยบายเฉพาะทางที่สร้างขึ้นเพื่อเป้าประสงค์พิเศษในท้องถิ่นนั้น โดยทั้งหมดอยู่ภายใต้ประมวลกฎหมาย The Cultural Heritage and Landscape Code ซึ่งเป็นกฎหมายแห่งชาติเพื่อปกป้องมรดกทางวัฒนธรรมและการแทรกแซงทั้งหมดทางกายภาพที่เกี่ยวข้องกับมรดกวัฒนธรรม โดยเทศบาลท้องถิ่นมีหน้าที่รับผิดชอบในการรักษาและจัดการการกำหนดพื้นที่คุ้มครองและระบุพื้นที่สำคัญทางประวัติศาสตร์
แม้ว่าการให้อำนาจแก่ท้องถิ่นจะเป็นเรื่องที่ดีเพราะคงไม่มีใครที่เข้าใจบ้านตัวเองไปมากกว่าคนในบ้าน แต่มันคงไม่ดีนักหากปล่อยให้ท้องถิ่นหรือชุมชนจัดการกับสิ่งมีค่าเหล่านั้นเองโดยไม่มีกรอบใดมารองรับ เพราะอาจทำให้เกิดความผิดพลาดได้อย่างที่เราเคยเห็นในบางประเทศ เช่น วัดทาสีทับลายประติมากรรม การรื้อถอนอาคารโบราณและสร้างใหม่โดยที่ไม่คำนึงถึงคุณค่าทางประวัติศาสตร์ การปล่อยให้โบราณสถานถูกน้ำท่วมขังจนผุพัง หรือเจดีย์ถล่มเพราะขาดการดูแลซ่อมแซม
ด้วยความที่เมืองเวโรนาสามารถสร้างกฎหมายที่แข็งแรงและครอบคลุมการทำงานส่วนท้องถิ่นได้อย่างมีประสิทธิภาพนี่เอง จึงลดทอนปัญหาที่ไม่ควรจะเกิดขึ้นได้แต่แรก ไม่ว่าจะเป็นปัญหาการรื้อถอนอาคารเก่า เพราะมีกฎหมายคุ้มครองทรัพยากรประวัติศาสตร์ โดยระบุการคุ้มครองและการรักษาทรัพยากรประวัติศาสตร์ที่สำคัญ เช่น โครงสร้างโรมันและศิลปะทางประวัติศาสตร์อื่นๆ
การทาสีทับงานประติมากรรมหรือปล่อยให้เจดีย์ถล่ม เนื่องจากมีกฎหมายและนโยบายควบคุมกระบวนการซ่อมแซมโครงสร้างทางประวัติศาสตร์ โดยให้ความสำคัญกับความดั้งเดิมของสถาปัตยกรรม และกฎหมายการควบคุมการแปลงโครงสร้าง รวมถึงการจัดทำแผนการรักษาบูรณะซ่อมแซมเพื่อรักษาลักษณะทางประวัติศาสตร์ไว้ให้ครบถ้วนที่สุด
นอกจากนี้ โบราณสถานในเวโรนาจะไม่ผุพังจากน้ำท่วมขัง เพราะมีมาตรการการควบคุมน้ำท่วมที่ส่งผลกระทบต่อพื้นที่ประวัติศาสตร์และโบราณสถาน โดยเมื่อปี 1956 ทางเมืองได้สร้างอุโมงค์โมริ-ทอร์โบเล (The Mori-Torbole Tunnel) เพื่อระบายน้ำกว่า 500 ลูกบาศก์เมตรลงทะเลสาบจนสามารถลดสถิติน้ำท่วมลงอย่างเห็นได้ชัด
เมื่อมีกฎหมายที่เข้มแข็งและแผนการที่ชัดเจน จึงไม่แปลกที่เมืองเวโรนาจะขึ้นทะเบียนเป็นมรดกโลกได้ในปี 2000 จากความพยายามมุ่งมั่นเก็บรักษาโบราณสถานและสถาปัตยกรรมที่มีอายุกว่าสองพันปีไว้อย่างเกือบสมบูรณ์ ภายใต้สนธิสัญญาว่าด้วยการรับรองมรดกวัฒนธรรมของโลก และได้รับการปกป้องคุ้มครองจากทางยูเนสโก
อาศัยความร่วมมือจากหลากหลายองค์กร
หากคุณต้องการดูแลหนึ่งในสมบัติของมนุษยชาติ การจัดการโดยกลุ่มคนใดกลุ่มคนหนึ่งอาจไม่ครอบคลุมถึงปัญหาทั้งหมดและขาดความคล่องตัว
เทศบาลเมืองเวโรนาและสำนักงานยูเนสโกจึงประสานงานกับสถาบันอื่นๆ ทั้งในระดับท้องถิ่นและระดับประเทศ เพื่อร่วมมือกันปกป้องอนุรักษ์และจัดการเสริมสร้างมรดกทางวัฒนธรรม อีกทั้งสังฆมณฑลเวโรนา ซึ่งเป็นสถาบันรับผิดชอบการจัดการมรดกของคริสตจักรคาทอลิกก็เข้ามามีบทบาทที่สำคัญในเรื่องนี้เช่นกัน ซึ่งแผนการดังกล่าวได้กลายเป็นเครื่องมือสำคัญในการอนุรักษ์และปกป้องมรดกทางวัฒนธรรม จนมีส่วนร่วมในการพัฒนาการท่องเที่ยวและเศรษฐกิจท้องถิ่น
อีกหนึ่งส่วนแยกย่อยที่สำคัญในภาคท้องถิ่นที่ไม่พูดถึงไม่ได้คือ ‘ชุมชน’ เพราะผู้คนมากมายที่อาศัยอยู่ในเวโรนาคือผู้มีส่วนเกี่ยวข้องในการฟื้นฟูเมือง และมีส่วนได้ส่วนเสียจากการเปลี่ยนแปลงมากที่สุด
ชุมชนได้ประโยชน์จากการฟื้นฟูเมือง
การบริหารแบบ Bottom-up ของอิตาลี ที่มอบอำนาจการบริหารให้กับชุมชนส่วนท้องถิ่นไล่ระดับขึ้นไปจนถึงรัฐบาลที่อยู่บนสุด ทำให้ผู้มีอำนาจรับรู้ถึงปัญหาของพื้นที่จริงจากคนในชุมชน ไม่ว่าจะเป็นการก่อสร้างหรือการทุบทำลายสิ่งต่างๆ ก็จำเป็นต้องอาศัยความร่วมมือจากชุมชนทั้งสิ้น
จึงปฏิเสธไม่ได้ว่า แผนการฟื้นฟูเมืองของเวโรนาเป็นตัวแปรหนึ่งที่สำคัญในการพัฒนาชุมชน ซึ่งชาวเวโรนาก็ให้การตอบสนองอย่างดีกับแผนการนี้ เพราะการฟื้นฟูเมืองขึ้นใหม่อีกครั้งสามารถสร้างแหล่งรายได้จากการท่องเที่ยว งาน และธุรกิจให้กับชุมชนเพิ่มมากขึ้น
อย่างในปี 2016 เมืองเวโรนามีผู้มาเยี่ยมเยือนกว่า 17 ล้านคน ซึ่งแน่นอนว่าส่วนใหญ่มาเพราะการท่องเที่ยว ทำให้การค้าขายดีขึ้นตามลำดับ ผู้คนในชุมชนมีรายได้มีอาชีพจากธุรกิจเล็กในเมืองเพิ่มมากขึ้น ส่งผลให้มีงานทำเพิ่มตามไปด้วย สุดท้ายคนในชุมชนก็เห็นชอบกับการรักษาดูแลเมืองให้ดีที่สุด
ด้วยเหตุผลต่างๆ ที่เล่าไป ทำให้เราเห็นผลลัพธ์ของการพัฒนาและดูแลรักษาเมืองที่มีประสิทธิภาพ แม้หลายคนอาจมองสถาปัตยกรรมเหล่านั้นเป็นเพียงแค่ตึกเก่าคร่ำครึ แต่ตึกเก่าเหล่านี้กลับสร้างคุณค่าทางอัตลักษณ์ให้กับเมืองและชุมชน จนทำให้ผู้คนมากมายต่างหลั่งไหลเข้ามาและกลับไปพร้อมความรักความประทับใจ
และด้วยเหตุนี้เอง ทำให้ ‘เวโรนา’ กลายเป็นเมืองที่สามารถกักเก็บความโรแมนติกได้อย่างไม่เคยหมดรัก
Sources :
Heritage Research Hub | bit.ly/3vPbX4m
ITALIA.IT | bit.ly/3OgJTNu
Slow Nomads | bit.ly/3SAW8qW
To Be Verona | bit.ly/42eZfry
UNESCO | bit.ly/42hA081
Writer
พัชรพล สมพื้น
Graphic Designer
