“ทำไมฉันมาเจอเจ้านายแบบนี้นะ
โชคไม่เคยเข้าข้างฉันเลย
นี่แหละชีวิตแรงงานฟิลิปปินส์โพ้นทะเล”
ในแต่ละปีชาวฟิลิปปินส์นับล้านต้องเดินทางข้ามน้ำข้ามทะเล โยกย้ายไปอยู่ต่างแดนในฐานะ ‘แรงงานชาวฟิลิปปินส์โพ้นทะเล’ หรือ ‘Overseas Filipino Workers’ เป้าหมายของคนเหล่านี้แทบไม่ต่างกัน นั่นคือ หาเงินเพื่อเลี้ยงดูครอบครัว และไขว่คว้าโอกาสใหม่ๆ ที่บ้านเกิดของพวกเขาให้ไม่ได้
‘Overseas’ (2019) คือสารคดีสัญชาติเบลเยียม-ฝรั่งเศส กำกับโดย ‘Sung-A Yoon’ การันตีคุณภาพโดยรางวัล Amnesty International Catalunya Award จาก DocsBarcelona ภาพยนตร์สารคดียอดเยี่ยมจาก DOXA และภาพยนตร์สารคดียอดเยี่ยมจาก Atlanta Film Festival ซึ่งทาง Documentary Club ได้นำกลับมาฉายอีกครั้งเมื่อไม่นานมานี้ในโปรแกรมพิเศษ ‘3 หนังอาเซียนร่วมใจ’
แก่นสำคัญของสารคดีเรื่องนี้คือ เรื่องราวของผู้หญิงฟิลิปปินส์จำนวนมากที่ต้องเดินทางไปทำงานเป็นคนรับใช้หรือพี่เลี้ยงเด็กในต่างประเทศ ซึ่งเป็นหนึ่งในทางออกของชีวิตขัดสนในประเทศหมู่เกาะแห่งนี้
แต่ก่อนจะทำตามเป้าหมายได้สำเร็จ พวกเธอต้องทุ่มเทให้กับการเรียนใน ‘โรงเรียนแม่บ้าน’ ศูนย์ฝึกอาชีพด้านนี้โดยเฉพาะที่มีอยู่แพร่หลายในฟิลิปปินส์ ที่นี่ไม่ได้สอนแค่เรื่องหน้าที่การงานให้เพียงอย่างเดียวเท่านั้น แต่ยังสอนให้พวกเธอต้องเตรียมตัวเตรียมใจก่อนเผชิญอุปสรรคมากมาย ทั้งความเหงา การถูกนายจ้างกดขี่ หรือแม้แต่การต้องตัดสินใจทิ้งลูกของตัวเองไว้ที่บ้านเป็นปีๆ เพื่อไปทำงานเลี้ยงลูกให้คนอื่น
กฎข้อที่ 1 : จงอย่าร้องไห้ต่อหน้าเจ้านาย
จุดเริ่มต้นของสารคดี Overseas เกิดขึ้นที่โรงเรียนฝึกแม่บ้านแห่งหนึ่งในฟิลิปปินส์
ที่นี่อาจไม่ใช่อาคารขนาดใหญ่ที่มาพร้อมหลักสูตรและห้องเรียนทันสมัยอย่างที่หลายคนกำลังจินตนาการตาม แต่เป็นเพียงบ้านขนาดกลางหลังหนึ่ง ซึ่งห้องนอน ห้องครัว ห้องน้ำ และห้องนั่งเล่น ถูกเปลี่ยนเป็นห้องเรียนให้อนาคตแรงงานโพ้นทะเลได้ฝึกทักษะต่างๆ จนคล่องมือก่อนออกเดินทางไกล
หญิงฟิลิปปินส์ที่มารวมตัวกันมีทั้งคนที่เคยทำงานเป็นแม่บ้านในต่างประเทศ เช่น ซาอุดีอาระเบีย สหรัฐอาหรับเอมิเรตส์ เลบานอน ไต้หวัน ฮ่องกง ฯลฯ รวมถึงคนที่ยังไม่เคยทำงานในต่างแดนมาก่อน
แต่ไม่ว่าจะมีประสบการณ์หรือไม่ เมื่อมาอยู่ในโรงเรียนแห่งนี้แล้ว พวกเธอทุกคนต้องฝึกฝนงานแม่บ้านอย่างจริงจังและลงรายละเอียด ต้องจัดโต๊ะอาหารแบบไหน ต้องเสิร์ฟเมนูอะไรก่อน-หลัง ต้องอาบน้ำให้ทารกอย่างไร พวกเธอต้องมีคำตอบให้กับสิ่งเหล่านี้หลังเรียนจบ
และหลายๆ ครั้งทางผู้ฝึกยังสวมบทบาทเป็นนายจ้างผู้กดขี่และโขกสับแรงงาน เพื่อสร้างสถานการณ์ที่สมจริงมากที่สุด เพราะไม่มีใครรู้ว่าเมื่อไปทำงานจริงๆ แล้ว พวกเธอจะเจอกับนายจ้างแบบไหน การเตรียมพร้อมรับมือกับสถานการณ์หลากหลายจึงเป็นสิ่งสำคัญที่สุด
บทบาทที่พวกเธอโรลเพลย์กันล้วนเป็นเหตุการณ์ที่เคยเกิดขึ้นจริง ทั้งโดนจิกหัวใช้ โดนตะคอกใส่ หรือแม้แต่โดนล่วงละเมิดทางเพศ แม้จะรู้ดีว่านี่เป็นเพียงการซ้อม แต่ความเครียดและความกดดันก็ทำให้พวกเธอเสียน้ำตากันไม่น้อย
“อย่าร้องไห้ต่อหน้านายจ้าง เพราะมันแสดงถึงความอ่อนแอ แต่คนฟิลิปปินส์อย่างเราไม่ใช่พวกอ่อนแอ” ครูฝึกย้ำกับพวกเธอด้วยน้ำเสียงหนักแน่น
กฎข้อที่ 2 : จงอยู่กับความเหงาให้ได้
แม้ว่าแรงงานโพ้นทะเลจะทำงานหนักหรือรับมือกับสถานการณ์ต่างๆ ได้ดีขนาดไหน แต่สิ่งที่น้อยคนจะหลีกเลี่ยงได้คือ ‘ความเหงา’ และ ‘ความโดดเดี่ยว’ ของการใช้ชีวิตในต่างถิ่นต่างแดน
ที่น่าเศร้าคือแรงงานหลายคนต้องทิ้งลูกและครอบครัวของตัวเองไปทำงานต่างประเทศเป็นปีๆ โดยไม่สามารถลางานกลับประเทศบ้านเกิดได้เลยตลอดสัญญาจ้าง ส่วนบางคนก็ทำได้แต่คิดว่า ต่อจากนี้พวกเธอคงไม่มีโอกาสอ่านหนังสือเล่มโปรดหรือทำตัวสบายๆ เหมือนเวลาอยู่บ้านตัวเองได้อีกต่อไปแล้ว
ทั้งหมดคือความเหงาและความเสี่ยงที่พวกเธอเลือกเอง ใครปรับตัวได้ก็ถือว่าโชคดี ส่วนใครทำไม่ได้ก็อาจเกิดปัญหาสุขภาพจิตอย่างโรคซึมเศร้าตามมา บางคนอาการรุนแรงจนถึงขั้นตัดสินใจฆ่าตัวตายเลยก็มี
แต่อันตรายจนถึงแก่ชีวิตไม่ได้มีสาเหตุจากภาวะทางจิตใจเพียงอย่างเดียว เพราะในบางกรณีความรุนแรงก็มาจากนายจ้างของพวกเธอ ตัวอย่างเช่น เมื่อเดือนมกราคมปี 2023 มีรายงานการเสียชีวิตของ Jullebee Ranara แรงงานโพ้นทะเลชาวฟิลิปปินส์ในประเทศคูเวต เจ้าหน้าที่พบศพของเธอถูกฝังกลบอยู่ในทะเลทราย โดยระบุว่าเธอถูกข่มขืน ฆาตกรรม เผา ก่อนจะถูกโยนทิ้งในพื้นที่แห้งแล้งนี้
ก่อนหน้านั้นในปี 2018 ยังมีรายงานการพบศพของ Joanna Demafelis แรงงานชาวฟิลิปปินส์ในคูเวต ผู้ถูกนายจ้างฆาตกรรมก่อนจะยัดร่างของเธอไว้ในตู้แช่แข็ง เหตุการณ์เหล่านี้ทำให้คนจำนวนไม่น้อยตั้งคำถามถึงชะตากรรมของคนงานฟิลิปปินส์ในคูเวต รวมถึงประเทศอื่นๆ ด้วย
ช่วงหนึ่งของสารคดี เหล่าแรงงานได้แลกเปลี่ยนความคิดเห็นถึงอุปสรรคทั้งทางร่างกายและจิตใจที่พวกเธออาจจะเผชิญ แต่สิ่งที่ครูฝึกย้ำเตือนหญิงฟิลิปปินส์อยู่หลายหนคือ ไม่ว่าจะเกิดอะไรขึ้น จงจำไว้เสมอว่าเรากำลังทำสิ่งนี้เพื่อครอบครัว
กฎข้อที่ 3 : จงจำไว้ว่าคุณคือวีรสตรี
‘รายได้’ คือเหตุผลอันดับต้นๆ ที่ทำให้คนฟิลิปปินส์ตัดสินใจเดินทางไปต่างประเทศ เพราะการทำงานเป็น OFW (Overseas Filipino Workers) ช่วยให้พวกเขามีเงินเดือนที่มากกว่าและสวัสดิการที่ดีกว่าเมื่อเทียบกับการทำงานทั่วไปในประเทศตัวเอง
ยกตัวอย่าง คนฟิลิปปินส์ที่มีรายได้เดือนละประมาณ 15,000 เปโซฟิลิปปินส์ (ราว 9,300 บาท) เมื่อย้ายไปเป็นคนงานในต่างแดน พวกเขาอาจมีรายได้ต่อเดือนเพิ่มขึ้น 2 – 3 เท่าเลยทีเดียว นอกจากจะมีเงินส่งกลับมาให้ครอบครัวแล้ว แรงงานเหล่านี้ยังมีโอกาสที่จะมีเงินเก็บมากขึ้นด้วย
สำหรับประเทศฟิลิปปินส์ แรงงาน OFW ยังได้รับการยกย่องให้เป็น ‘วีรบุรุษ’ และ ‘วีรสตรี’ ยุคใหม่ เพราะพวกเขามีส่วนสำคัญในการทำให้เศรษฐกิจเติบโต โดยในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมา ยอดการโอนเงินของแรงงานโพ้นทะเลเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่องจนมีมูลค่ามากถึง 25,000 ล้านดอลลาร์สหรัฐ ซึ่งเงินเหล่านี้ถูกส่งให้ครอบครัวของแรงงานเพื่อนำไปซื้อสินค้าบริการต่างๆ ซึ่งถือเป็นประโยชน์สำหรับธุรกิจในท้องถิ่น และทำให้ภาคเศรษฐกิจของฟิลิปปินส์มีรายได้สูงขึ้น
แม้ว่ารัฐบาลฟิลิปปินส์จะสนับสนุนและยกย่องให้แรงงานเหล่านี้เป็นวีรสตรี แต่ในสารคดี Overseas แรงงานอดตั้งคำถามกันไม่ได้ว่า พวกเธอจะเป็นฮีโร่ได้อย่างไร ในเมื่อสิ่งที่พวกเธอทำมีเพียงการทำงานในต่างประเทศเพื่ออนาคตของครอบครัวของตัวเองเท่านั้น
ช่วงท้ายของสารคดีฉายภาพให้เห็นว่า แรงงานเหล่านี้ต้องเข้ารับการประเมินสุขภาพจิต ซึ่งเป็นขั้นตอนชี้ชะตาว่าพวกเธอจะไปทำงานต่างประเทศได้หรือไม่ จากนั้นพวกเธอต้องอัดคลิปวิดีโอแนะนำตัวเอง เพื่อสื่อสารกับนายจ้างในอนาคตว่าตัวเองเป็นใคร มีข้อดีอะไรบ้าง และทำไมผู้ว่าจ้างถึงต้องเลือกเธอ
เราเชื่อว่าภายใต้รอยยิ้มที่สดใสของผู้หญิงฟิลิปปินส์เหล่านี้อาจซ่อนความรู้สึกไว้มากมาย ทั้งความหวัง ความกลัว ความเจ็บปวด รวมถึงความโหยหาคิดถึงบ้าน และสารคดีเรื่องนี้ยังชวนให้เราคิดต่อว่า ถ้าในประเทศบ้านเกิดมีโอกาสและรายได้ที่ดีพอ พวกเธอคงไม่เลือกทิ้งครอบครัวไปทำงานในต่างแดน เพราะสิ่งที่พวกเธอจะต้องเจอในฐานะแรงงานโพ้นทะเล อาจไม่ต่างจากการเป็นแรงงานทาสยุคใหม่ดีๆ นี่เอง
Sources :
Bria | bit.ly/3Pa0eo2
Daily Mail | bit.ly/47JqrB0
Documentary Club | bit.ly/3P9NQ7t
POLO-OWWA | bit.ly/3KV15Gy
Wikipedia | bit.ly/3KV19pM
Writer
Graphic Designer
