เกิดเป็นผู้หญิงต้องอดทน ทนทุกอย่าง ทนทุกเรื่อง แม้กระทั่งเรื่องเข้าห้องน้ำ
เวลาไปเดินห้างฯ ภาพของผู้หญิงที่ต่อแถวเข้าห้องน้ำเป็นภาพที่พบเห็นได้เป็นประจำ ทั้งที่ห้องน้ำชายไม่มีคิวเลย นี่คือปัญหาความเหลื่อมล้ำทางเพศในพื้นที่สาธารณะที่เกิดขึ้นมาอย่างเนิ่นนาน จนเป็นเหมือนเรื่องปกติที่สังคมชินชา ทุกคนเข้าใจร่วมกันว่า ‘ผู้หญิงเข้าห้องน้ำ = นาน’
ทว่าในช่วงหลังมานี้ เทรนด์การออกแบบอาคารสาธารณะเริ่มมีการกำหนดสัดส่วนของห้องน้ำหญิงให้มากกว่าห้องน้ำชาย หรือแม้กระทั่งการมาถึงของห้องน้ำสำหรับทุกเพศ (Unisex Toilet) ก็ค่อยๆ ทำให้สังคมตระหนักรู้ว่า การเข้าห้องน้ำสาธารณะได้โดยไม่ต้องรอคิวนานเป็นสิทธิที่ทุกคนควรได้รับ และจริงๆ แล้วมันเป็นสิ่งที่ทำได้หากผ่านการคิดคำนึงและออกแบบมาอย่างถี่ถ้วน
คอลัมน์ Curiocity อยากชวนมาดูประเด็นความเหลื่อมล้ำทางเพศที่เกิดขึ้นจากห้องน้ำสาธารณะ ทั้งสาเหตุของปัญหาที่เกิดขึ้น รวมถึงการแก้ไขด้วยการออกแบบในระยะยาว
สาเหตุที่ผู้หญิงต้องรอคิวเข้าห้องน้ำแทบทุกครั้ง
จากสถิติของ The Guardian พบว่า 59 เปอร์เซ็นต์ของผู้หญิงประสบปัญหาการรอคิวห้องน้ำที่นานเกินไป ในขณะที่ฝั่งผู้ชายมีเพียง 11 เปอร์เซ็นต์ที่ประสบปัญหานี้ โดยหนึ่งในต้นตอสาเหตุมาจากการที่เพศหญิงใช้เวลาในห้องน้ำประมาณ 90 วินาที ในขณะที่เพศชายใช้เพียง 40 วินาที อันเนื่องมาจากสรีระร่างกายและพฤติกรรมการขับถ่าย
อีกทั้งยังมีแนวโน้มที่ชี้ให้เห็นว่า สาเหตุที่ผู้หญิงใช้เวลาในห้องน้ำนานกว่านั้นเกิดจากหลายปัจจัย เช่น เลเยอร์ของเสื้อผ้าที่มากกว่าผู้ชาย การทำความสะอาดฝารองโถก่อนนั่ง การมีประจำเดือน และจากปัจจัยภายนอกอื่นๆ ร่วมด้วย เช่น การช่วยพาลูกหรือผู้สูงอายุเข้าห้องน้ำ หรือการที่บางสถานที่มีพื้นที่เปลี่ยนผ้าอ้อมเด็กแค่ในห้องน้ำหญิง
ในกรณีที่จำนวนห้องน้ำเท่ากัน ผู้หญิงมีแนวโน้มที่จะรอคิวเข้าห้องน้ำนานกว่าผู้ชายถึง 34 เท่า ยกตัวอย่างง่ายๆ ผู้ชายรอคิวเข้าห้องน้ำ 10 วินาที ส่วนผู้หญิงรอเกือบ 6 นาที เทียบแล้วพวกเธอสามารถเต้นเพลง Fancy ของวง Twice ได้ถึง 2 รอบระหว่างรอคิวเข้าห้องน้ำ
ถ้าต้องการให้เวลารอคิวใกล้เคียงกัน ห้องน้ำหญิงควรมีปริมาณมากกว่าห้องน้ำชายอย่างน้อย 50 เปอร์เซ็นต์ ในบางสถานการณ์ เช่น ในคอนเสิร์ต ที่เรามักเห็นผู้หญิงบางคนตัดสินใจเข้าห้องน้ำชายอยู่บ่อยๆ เนื่องจากรอคิวเข้าห้องน้ำที่ยาวเหยียดไม่ไหว ซึ่งจากการรอที่ยาวนานแบบนี้ในหลายๆ ครั้ง ก็สะสมจนทำให้ผู้หญิงมีความเสี่ยงเป็นโรคที่เกี่ยวข้องกับระบบปัสสาวะมากกว่าผู้ชายอีกด้วย
นโยบายที่ช่วยบริหารจัดการห้องน้ำให้เหมาะสม
‘Potty Parity’ คือแนวคิดเรื่องความเท่าเทียมในการเข้าถึงห้องน้ำที่เกิดขึ้นในประเทศสหรัฐอเมริกาตั้งแต่ปี 2523 โดยมีการเรียกร้องให้ปรับเปลี่ยนสัดส่วนของห้องน้ำในอาคารสาธารณะ เช่น โรงละคร ห้างสรรพสินค้า ลานกีฬา หรือมหาวิทยาลัย
จุดประสงค์หลักคือ ต้องการลดเวลารอคิวของผู้หญิง โดยแนวคิดนี้ได้รับการผลักดันเป็นกฎหมายควบคุมอาคารในบางรัฐ กำหนดให้อาคารสาธารณะมีสัดส่วนห้องน้ำหญิงมากกว่าห้องน้ำชาย เช่น ในเมืองนิวยอร์ก กำหนดให้สัดส่วนระหว่างห้องน้ำหญิงและห้องน้ำชายเท่ากับ 2:1 ในอาคารสาธารณะบางประเภท เช่น โรงละคร สนามกีฬา หรือศูนย์ประชุมขนาดใหญ่
ส่วนในไทย พ.ศ. 2562 กระทรวงสาธารณสุขได้ออกประกาศว่า ห้องน้ำหญิงควรมีสัดส่วนมากกว่าห้องน้ำชาย 2 เท่า แต่อย่างไรก็ตามยังไม่มีการบังคับใช้เชิงกฎหมายอย่างจริงจัง
ขณะเดียวกัน ในกฎกระทรวง พ.ศ. 2551 ออกตามความในพระราชบัญญัติควบคุมอาคาร พ.ศ. 2522 ตามกฎหมายยังไม่มีการกำหนดสัดส่วนระหว่างห้องน้ำชาย-หญิงอย่างชัดเจน แต่เป็นการกำหนดตามพื้นที่และรูปแบบการใช้งาน ซึ่งนำไปสู่จำนวนของโถปัสสาวะ (Urinal) ห้องถ่ายอุจจาระ (Toilet) และอ่างล้างมือของอาคารนั้นๆ เช่น อาคารพาณิชย์ต้องมีสัดส่วนห้องน้ำต่อพื้นที่ 200 ตารางเมตร คือ ห้องน้ำชายต้องมีห้องถ่ายอุจจาระ 1 ห้อง โถปัสสาวะ 2 โถ และอ่างล้างมือ 1 แห่ง ห้องน้ำหญิงต้องมีห้องถ่ายอุจจาระ 3 ห้อง อ่างล้างมือ 1 แห่ง อย่างไรก็ตาม มาตรฐานเหล่านี้ก็ยังไม่สัมพันธ์กับการใช้งานห้องน้ำของผู้หญิงอย่างเพียงพออยู่ดี
ออกแบบห้องน้ำอย่างไรให้เหมาะสมต่อการใช้งาน
แน่นอนว่าประเด็นที่สำคัญที่สุดคือ การผลักดันให้สัดส่วนของห้องน้ำหญิงมากขึ้น ซึ่งที่ผ่านมาเราเริ่มเห็นการเปลี่ยนแปลงนี้แล้วตามห้างสรรพสินค้าขนาดใหญ่บางแห่ง แต่นอกจากจำนวนห้องน้ำแล้ว ยังมีแนวทางการออกแบบอื่นๆ ที่ช่วยลดความเหลื่อมล้ำนี้ด้วย ได้แก่
– การออกแบบตามแนวคิด Universal Design ที่เพิ่มความสะดวกให้กับผู้ใช้งานทุกกลุ่ม ไม่ว่าจะเป็นเด็กหรือผู้สูงอายุ
– จัดเตรียมพื้นที่รอคิวเข้าห้องน้ำ (Waiting Area) ที่ชัดเจนเป็นระเบียบ อาจมีที่นั่งรอคิวด้วย
– มี Service Room ให้สำหรับผู้ปกครองเปลี่ยนผ้าอ้อมทำความสะอาดทารก
– แยกห้องน้ำเดี่ยวที่ทุกเพศใช้งานได้เป็นอีกหนึ่งทางเลือก เพื่อความยืดหยุ่นของพื้นที่ในการตอบรับความต้องการของผู้ใช้งาน
Sources :
Can we discuss | tinyurl.com/2a8lzytx
The Guardian | tinyurl.com/y8r4xyhu
YouTube : Insider Science | youtube.com/watch?v=GBJeZzA6f6s
กฎกระทรวง | download.asa.or.th/03media/04law/cba/mr/mr51-63.pdf
Writer
