‘พื้นที่สาธารณะ’ เปรียบเสมือนจิ๊กซอว์ของเมืองที่มาเติมเต็มคุณภาพชีวิตของผู้คนให้ดีขึ้น เพราะคนในเมืองควรมีพื้นที่อิสระในการใช้ชีวิต และจะดีขึ้นไปอีกหากพื้นที่เหล่านี้มาจากความต้องการของคนในพื้นที่ ให้พวกเขารู้สึกว่าเป็นส่วนหนึ่ง และคนทุกเพศทุกวัยสามารถเข้าถึงได้
โครงการลานกีฬาวัฒนธรรมชุมชน เป็นโปรเจกต์ของ ‘สถาบันอาศรมศิลป์’ โดยการสนับสนุนจากสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.) ที่ตั้งใจเป็นพื้นที่ต้นแบบโดยมีรูปแบบที่หลากหลายเปลี่ยนไปตามบริบทของพื้นที่ ผ่านการมีส่วนร่วมของคนในชุมชนและหน่วยงานท้องถิ่น ไม่เพียงแค่คนในชุมชนเท่านั้นที่ได้ประโยชน์ หากยังสามารถส่งต่อแนวคิดสร้างสรรค์เหล่านี้สู่ชุมชนอื่นๆ ต่อไป
จากวันแรกที่ได้ลงพื้นที่ชุมชนเพื่อเก็บข้อมูล เรียนรู้วิถีชีวิต วัฒนธรรม และอัตลักษณ์อันมีเสน่ห์ พูดคุยกับคนในชุมชน พร้อมเปิดพื้นที่ให้พวกเขาได้มีส่วนร่วมในการออกแบบ ก่อนจะพัฒนาเป็นพื้นที่นำร่อง เพื่อเป็นต้นแบบพื้นที่สุขภาวะชุมชนที่หน่วยงานท้องถิ่นและชุมชนมีส่วนร่วมด้วยช่วยกันจัดกิจกรรมและดูแลรักษาพื้นที่
เราจะพาไปดูต้นแบบลานกีฬาวัฒนธรรมจาก 8 ชุมชน ใน 4 จังหวัด ซึ่งแต่ละแห่งบ่งบอกอัตลักษณ์ความเป็นชุมชนผ่านการออกแบบ และการใช้งานที่ตอบโจทย์ความต้องการของคนในชุมชน ให้พื้นที่เหล่านี้กลายเป็นส่วนหนึ่งของชุมชนอย่างแท้จริง
![](https://urbancreature.co/wp-content/uploads/2020/11/article-asom3-1-1024x600.jpg)
1. ลานกีฬาวัฒนธรรมชุมชน เทศบาลตำบลบ้านแหลม
อ.บ้านแหลม จ.เพชรบุรี
‘เทศบาลตำบลบ้านแหลม’ เดิมพื้นที่บริเวณด้านหน้าประมาณ 5 ไร่ ใช้ในการออกกำลังกายโดยคนในชุมชน ไม่ว่าจะเป็นเดิน วิ่ง เปตอง แอโรบิค และฟุตบอล เนรมิตให้กลายเป็นพื้นที่ออกกำลังกายของชาวบ้านแหลมขนาด 45 ไร่ ผ่านกระบวนการรับฟังความคิดเห็นของชุมชนและเจ้าหน้าที่เทศบาล เพื่อเป็นพื้นที่ของคนในครอบครัว และสืบทอดวัฒนธรรมประเพณีของชุมชน ภายใต้แนวคิด “ภูมิทัศน์ วัฒนธรรม”
![](https://urbancreature.co/wp-content/uploads/2020/11/article-asom3-2-1024x600.jpg)
“ภูมิทัศน์ วัฒนธรรม”
ครอบคลุมพื้นที่ทั้งหมด 45 ไร่ โดยมีพื้นที่สำคัญ 4 ส่วน
1) สุขภาวะ : พื้นที่ด้านหน้าโครงการ สำหรับเด็กและผู้สูงอายุ มีพิพิธภัณฑ์ และตลาดชุมชน
2) นันทนาการ : พื้นที่สำหรับเล่นกีฬาหลากหลายชนิด
3) ประเพณี : พื้นที่จัดงานและกิจกรรมทางวัฒนธรรม ประเพณีของชุมชน เช่น วัวลาน เป็นต้น
4) ความรู้-ภูมิปัญญา : พื้นที่ทางเดินศึกษาธรรมชาติ และระบบนิเวศ
![](https://urbancreature.co/wp-content/uploads/2020/11/article-asom3-3-1024x600.jpg)
2. ลานกีฬาวัฒนธรรมชุมชน เทศบาลตำบลหาดเจ้าสำราญ
อ.เมือง จ.เพชรบุรี
‘หาดเจ้าสำราญ’ พื้นที่พักผ่อนริมทะเลที่อยู่ไม่ไกลกรุงเทพฯ ในความดูแลของเทศบาลตำบลหาดเจ้าสำราญ เปรียบเสมือนหัวใจของชุมชนทั้งในเชิงเศรษฐกิจและสังคม ชุมชนโดยรอบเป็นชาวประมงและทำอาชีพค้าขายบริเวณริมหาด เดิมพื้นที่นี้เต็มไปด้วยที่จอดรถเพื่อรองรับนักท่องเที่ยว ทำให้พื้นที่หน้าหาดถูกบดบังทัศนียภาพที่สวยงามและใช้ประโยชน์จากพื้นที่ได้อย่างจำกัด ด้วยกระบวนการมีส่วนร่วมของตัวแทนชุมชน กลุ่มแม่ค้า กลุ่มกิจกรรมต่างๆ หน่วยงานท้องถิ่น และความคิดเห็นจากนักท่องเที่ยว จึงเปลี่ยนพื้นที่ให้กลายเป็น “พื้นที่นันทนาการริมหาด เพื่อเศรษฐกิจชุมชนหาดเจ้าสำราญ”
![](https://urbancreature.co/wp-content/uploads/2020/11/article-asom3-8-1024x600.jpg)
“พื้นที่นันทนาการริมหาด เพื่อเศรษฐกิจชุมชนหาดเจ้าสำราญ”
ครอบคลุมพื้นที่ทั้งหมด 7 ไร่ ภายใต้ 3 แนวทางการออกแบบ ดังนี้
1) เชื่อมพื้นที่ชายหาด เพื่อความต่อเนื่องในการใช้ประโยชน์ของพื้นที่ ตั้งแต่ทะเล ชายหาด ชานพักผ่อน ไปจนถึงสวนสุขภาพใต้ต้นไม้
2) เป็นพื้นที่ที่แสดงอัตลักษณ์ของชุมชน และเป็นพื้นที่ทางวัฒนธรรม สังคม และประเพณี
3) เปลี่ยนที่จอดรถให้เป็นพื้นที่สุขภาวะ เชื่อมทะเลและลานชุมชน เปลี่ยนพื้นที่ว่างให้เป็นพื้นที่กิจกรรมของชุมชนและนักท่องเที่ยว
![](https://urbancreature.co/wp-content/uploads/2020/11/article-asom3-6-1024x600.jpg)
3. ลานสุขภาวะท่าฉลอม
ศูนย์บริการสาธารณสุข ต.ท่าฉลอม อ.เมือง จ.สมุทรสาคร
‘ศูนย์บริการสาธารณสุขใจกลางชุมชนท่าฉลอม’ ล้อมรอบไปด้วยชุมชนชาวจีนที่ประกอบอาชีพชาวประมงและค้าขายมาอย่างยาวนาน เดิมเป็นพื้นที่สำหรับออกกำลังกายของชาวท่าฉลอม แต่มีสภาพค่อนข้างทรุดโทรมและไม่เพียงพอต่อความต้องการใช้งานของชุมชน พัฒนามาเป็นลายสุขภาวะที่เกิดจากความต้องการและกระบวนการมีส่วนร่วม ภายใต้แนวคิด “ลานบ้านท่าฉลอม เพื่อคนทุกวัย”
![](https://urbancreature.co/wp-content/uploads/2020/11/article-asom3-7-1024x600.jpg)
“ลานบ้านท่าฉลอม เพื่อคนทุกวัย”
ครอบคลุมพื้นที่ทั้งหมด 2 ไร่ ภายใต้ 4 แนวทางการออกแบบ ดังนี้
1) เป็นพื้นที่ของครอบครัวสำหรับทำกิจกรรม พักผ่อนหย่อนใจ
2) พื้นที่สุขภาวะของคนทุกวัย ทั้งทางกายและทางใจ
3) พื้นที่แห่งความภาคภูมิใจที่สะท้อนความเป็นตัวตนของชาวท่าฉลอม และส่งเสริมภูมิปัญญาท้องถิ่น
4) จุดเปลี่ยนผ่านการเดินทาง รองรับนักท่องเที่ยวและผู้สัญจรผ่านไปมา เนื่องจากพื้นที่อยู่ใกล้กับท่าเรือข้ามฟากจากฝั่งมหาชัยและสถานีรถไฟบ้านแหลม เส้นทางกรุงเทพฯ-แม่กลอง
![](https://urbancreature.co/wp-content/uploads/2020/11/article-asom3-18-1024x600.jpg)
4. ลานสุขภาวะในพื้นที่ลานประวัติศาสตร์ป้อมวิเชียรโชฎก
ต.มหาชัย อ.เมือง จ.สมุทรสาคร
‘สวนสาธารณะมหาชัย’ ตั้งอยู่ใกล้กับตลาดขายส่งอาหารทะเล พื้นที่เศรษฐกิจที่สำคัญของชาวมหาชัย โดยมีพื้นที่ด้านหน้าของสวนติดแม่น้ำท่าจีนสามารถมองเห็นฝั่งของท่าฉลอมได้ โดยมีป้อมวิเชียรโชฎกซึ่งเป็นโบราณสถานที่ถูกสร้างขึ้นมาตั้งแต่รัชกาลที่ 3 เพื่อป้องกันเมืองในช่วงสงครามหาเอเชียบูรภาล้อมรอบพื้นที่สวนแห่งนี้ไว้ และติดกับศาลเจ้าพ่อหลักเมืองจุดศูนย์รวมจิตใจของชาวมหาชัยกันมาช้านาน แต่ปัจจุบันพื้นที่ส่วนใหญ่ถูกใช้เป็นที่จอดรถ และบางพื้นที่ของสวนถูกปล่อยรกร้าง จึงมีการพัฒนาพื้นที่ให้เหมาะสมกับการใช้งานภายใต้แนวคิด “พื้นที่ประวัติศาสตร์ที่มีชีวิต พื้นที่มีชีวิตที่มีประวัติศาสตร์”
![](https://urbancreature.co/wp-content/uploads/2020/11/article-asom3-4-1024x600.jpg)
“พื้นที่ประวัติศาสตร์ที่มีชีวิต พื้นที่มีชีวิตที่มีประวัติศาสตร์”
ครอบคลุมพื้นที่ทั้งหมด 23 ไร่ ภายใต้แนวทางการออกแบบ ดังนี้
1) พื้นที่สีเขียวแห่งเดียวที่เปรียบเสมือน “ปอดของชาวมหาชัย”
2) สืบทอดประวัติศาสตร์ ป้อมวิเชียรโชฎกที่คงเอกลักษณ์และวิถีชีวิต เพื่อเป็นพื้นที่การเรียนรู้
3) พื้นที่แห่งการสร้างสรรค์และแรงบันดาลใจ รวมถึงเป็นลานคนเมืองสำหรับทำกิจกรรมที่หลากหลาย
4) รองรับการท่องเที่ยวอย่างสร้างสรรค์ที่เชื่อมโยงกับย่านเศรษฐกิจของเมือง
![](https://urbancreature.co/wp-content/uploads/2020/11/article-asom3-10-1024x600.jpg)
5. ลานกีฬาวัฒนธรรมชุมชน วัดบางสะแก
อ.บางคนที จ.สมุทรสงคราม
‘วัดบางสะแก’ เป็นศูนย์รวมจิตใจและเป็นแหล่งรวมประวัติศาสตร์ มีหลวงพ่อใหญ่อายุกว่า 200 ปี ที่เป็นที่รู้จักของชาวบ้าน นอกจากนี้ยังมีโรงเรียน อนามัย กศน. และที่ทำการ อบต.บางสะแก จึงถือได้ว่าเป็นศูนย์กลางของชุมชนโดยแท้จริง วัดบางสะแกมีพื้นที่รายรอบไปด้วยชุมชนชาวสวน ทั้งสวนส้มโอและสวนลิ้นจี่ ด้านหลังติดคลอง มีบ้านเก่าริมน้ำที่สวยงาม ชาวชุมชนมีวิถีชีวิตที่เรียบง่าย มีความผูกพันธ์ใกล้ชิดกับธรรมชาติ มีภูมิปัญญาการแปรรูปสินค้าเกษตร จึงเกิดการพัฒนาพื้นที่ให้เหมาะกับคนทุกกลุ่มวัย และสอดคล้องกับอัตลักษณ์และวิถีชุมชน เพื่อดึงดูดนักท่องเที่ยว ภายใต้แนวคิด “พื้นที่ที่เป็นหัวใจด้านวิถีชุมชน”
![](https://urbancreature.co/wp-content/uploads/2020/11/article-asom3-19-1024x600.jpg)
“พื้นที่ที่เป็นหัวใจด้านวิถีชุมชน”
ครอบคลุมพื้นที่ทั้งหมด 15 ไร่ ภายใต้ 3 แนวทางการออกแบบ ดังนี้
1) ศูนย์กลางของชาวบางสะแก พื้นที่ที่มีส่วนร่วม ระหว่างวัด ชุมชน และหน่วยงานท้องถิ่น
2) เป็นพื้นที่สุขภาวะที่สอดคล้องกับอัตลักษณ์และบริบทชุมชนชาวสวนส้มโอที่ลือชื่อ
3) รองรับการมาเยือนของนักท่องเที่ยว
![](https://urbancreature.co/wp-content/uploads/2020/11/article-asom3-17-1024x600.jpg)
6. ลานกีฬาวัฒนธรรมชุมชน ที่ทำการ อบต.หนองตาแต้ม
อ.ปราณบุรี จ.ประจวบคีรีขันธ์
‘หนองตาแต้ม’ เป็นหนึ่งตำบลในพื้นที่ของอำเภอปราณบุรี มีพื้นที่ส่วนใหญ่อยู่ในที่ราบระหว่างภูเขา อาชีพของชาวชุมชนคือ อาชีพเกษตรกรรม เช่น สับปะรด ว่านหางจระเข้ รวมทั้งชุมชนนี้ยังได้รางวัลชนะเลิศจากองค์การสหประชาชาติ จากผลงานพลังงานแสงอาทิตย์ (Self-reliant Solar Energy Community) ที่บริหารจัดการพลังงานไฟฟ้าจากแสงอาทิตย์ให้กับครัวเรือนที่ไฟฟ้ายังเข้าไม่ถึง พื้นที่เดิมแบ่งเป็น 2 ส่วนคือ ส่วนที่มีการปรับที่ถมดินและส่วนที่ยังไม่ได้ถมดิน โดยบริเวณด้านหน้า อบต. เป็นลานคอนกรีตโล่งสำหรับจอดรถพนักงาน และผู้ที่มาติดต่อราชการ และมีพื้นที่สำหรับออกกำลังกาย ได้แก่ สระว่ายน้ำ ฟิตเนส สนามวอลเลย์บอล แต่เนื่องด้วยชนิดกิจกรรมยังไม่รองรับทุกช่วงวัย ทำให้ชุมชนมาใช้งานค่อนข้างน้อย จึงเป็นจุดเริ่มต้นของแนวคิด “ห้องนั่งเล่นของชุมชน ที่ล้อมรอบด้วยธรรมชาติ”
![](https://urbancreature.co/wp-content/uploads/2020/11/article-asom3-20-1024x600.jpg)
“ห้องนั่งเล่นของชุมชน ที่ล้อมรอบด้วยธรรมชาติ”
ครอบคลุมพื้นที่ทั้งหมด 12 ไร่ ภายใต้ 4 ภายใต้แนวทางการออกแบบ ดังนี้
1) เป็นพื้นที่สำหรับการนันทนาการ พักผ่อน และส่งเสริมสุขภาวะของชุมชน
2) แบ่งปันพื้นที่กับธรรมชาติ ใช้ศักยภาพและต้นทุนที่มีอยู่เดิม ให้เกิดประโยชน์และเข้ากับบริบทพื้นที่
3) เป็นศูนย์การเรียนรู้ของชุมชนด้านพลังงานสะอาด รองรับการศึกษาดูงาน
4) ส่งเสริมเศรษฐกิจชุมชน สำหรับขายสินค้าทางการเกษตรและผลิตภัณฑ์ชุมชน
![](https://urbancreature.co/wp-content/uploads/2020/11/article-asom3-21-1024x600.jpg)
7. ลานกีฬาวัฒนธรรมชุมชน สวนหลวงราชินี 19 ไร่
อ.หัวหิน จ.ประจวบคีรีขันธ์
‘หัวหิน’ เป็นตำบลที่ตั้งของพระราชวังไกลกังวล และเป็นพื้นที่ท่องเที่ยวตากอากาศที่สำคัญแห่งหนึ่งของประเทศไทยและระดับโลก พื้นที่โครงการสวนหลวงราชินี 19 ไร่ เป็นพื้นที่ในการดูแลของเทศบาลเมืองหัวหิน เดิมเป็นพื้นที่สวนธารณะและพื้นที่สำหรับจัดเทศกาลสำคัญๆ แต่พื้นที่บางส่วนถูกปล่อยร้าง ยังไม่มีการพัฒนา และใช้งานไม่เต็มศักยภาพ จึงมีแนวคิดที่จะพัฒนาพื้นที่โครงการเพื่อให้เป็นพื้นที่รองรับกิจกรรมและเครือข่ายหัวหินสร้างสุข โดยการขยายพื้นที่โครงการอีก 6 ไร่ เพื่อเชื่อมกับพื้นที่สาธารณะเดิม และออกแบบปรับปรุงโดยกระบวนการมีส่วนร่วมกับภาคประชาคมและหน่วยงานต่างๆ เพื่อสร้างพื้นที่สาธารณะที่ส่งเสริมสุขภาวะของทั้งคนหัวหินและนักท่องเที่ยวทั้งชาวไทย และต่างประเทศ ภายใต้แนวคิด “สวนสร้างสุข”
![](https://urbancreature.co/wp-content/uploads/2020/11/article-asom3-22-1024x600.jpg)
“สวนสร้างสุข”
พื้นที่โครงการประมาณ 25 ไร่ ภายใต้แนวทางการออกแบบ ดังนี้
1) สวนที่ฟื้นฟูระบบนิเวศน์และปรับปรุงสภาพเเวดล้อมเพื่อให้เกิดความยั่งยืน เเละพัฒนาให้เป็นพื้นที่เรียนรู้เศรษฐกิจพอเพียง
2) เชื่อมต่อพื้นที่ 3 ส่วนเข้าด้วยกัน เพื่อเชื่อมกิจกรรมและการปฏิสัมพันธ์ของคนในชุมชน
3) สวนที่ปลอดภัย สำหรับการเดิน วิ่ง สร้างสุขภาวะที่ดีให้กับคนเมืองหัวหิน
![](https://urbancreature.co/wp-content/uploads/2020/11/article-asom3-23-1024x600.jpg)
8. ลานกีฬาวัฒนธรรมชุมชน อนุสรณ์สถานแฝดสยาม อิน-จัน
อ.เมือง จ.สมุทรสงคราม
‘ลานอนุสรณ์สถานแฝดสยาม อิน-จัน’ ตั้งอยู่ในตำบลตลาดใหญ่ อำเภอเมือง จ.สมุทรสงคราม บริเวณอนุสรณ์สถานแฝดสยามอิน-จัน ซึ่งเป็นบุคคลที่สร้างชื่อเสียงให้กับประเทศไทย และเป็นแฝดสยามคู่แรกของโลกที่สามารถดำรงชีพเหมือนคนธรรมดาได้ตลอดชีวิต ทางเทศบาลตำบลลาดใหญ่จึงได้สร้างอนุสรณ์สถานนี้ขึ้นมา อีกทั้งยังเป็นพื้นที่พักผ่อนหย่อนใจ และสถานที่ท่องเที่ยวแห่งหนึ่งในจังหวัดสมุทรสงคราม แต่การใช้งานในพื้นที่เดิมยังไม่เต็มศักยภาพมากนัก เนื่องจากพื้นที่อนุสรณ์สถานค่อนข้างไกลจากชุมชน พื้นที่บางส่วนที่เป็นอาคารศูนย์เรียนรู้ถูกปล่อยให้รถร้าง เครื่องเล่นบริเวณสนามเด็กเล่นส่วนใหญ่ทรุดโทรม อีกทั้งเวลากลางคืนแสงสว่างในพื้นที่ค่อนข้างน้อย ทำให้พื้นที่มืดและอันตราย รวมถึงมีน้ำขังทำให้มีปัญหายุงเยอะ จึงได้มีการระดมความคิดเห็นเพื่อการพัฒนาพื้นที่ให้เหมาะสมกับการใช้งาน ภายใต้แนวคิด “พิพิธภัณฑ์ที่มีชีวิต”
![](https://urbancreature.co/wp-content/uploads/2020/11/article-asom3-24-1024x600.jpg)
“เป็นพิพิธภัณฑ์ที่มีชีวิต”
พื้นที่โครงการขนาด 17 ไร่ ภายใต้แนวทางการออกแบบ ดังนี้
1) เป็นพื้นที่สร้างแรงบันดาลใจผ่านอนุสรณ์สถานแฝดสยาม อิน-จัน
2) เป็นแหล่งท่องเที่ยงเชิงนิเวศแห่งใหม่ของชาวแม่กลอง
3) เป็นพื้นที่ใช้ชีวิตและทำกิจกรรมร่วมกันของชาวแม่กลอง
4) เป็นพื้นที่เรียนรู้วิถีชีวิต เรียนรู้ตนเอง และผู้อื่น
5) เป็นพื้นที่สีเขียว เป็นปอดให้กับเมือง