ใครเคยเดินสำรวจเมืองแล้วสะดุดตากับข้าวของเหล่านี้บ้างไหม เก้าอี้ที่ถูกดัดแปลงเพื่อฟังก์ชันบางอย่างมากกว่าการนั่ง หรือท่อ PVC ที่เป็นตั้งแต่แผงกั้นจราจรยันขาตั้งโต๊ะ
ของจำพวกนี้ถูกสร้างขึ้นเพื่อแก้ไขปัญหาในชีวิตประจำวัน แต่ในขณะเดียวกันก็แฝงไปด้วยกระบวนการออกแบบที่เราหรือแม้แต่นักออกแบบมืออาชีพเองอาจนึกไม่ถึง
จะเป็นอย่างไร ถ้า ‘การออกแบบเพื่อแก้ปัญหาแบบบ้านๆ’ ถูกย่อส่วนให้กลายเป็นชิ้นส่วนคล้ายเลโก้หรืออาร์ตทอย 101 ชิ้นในรูปแบบชุดเกมที่ชวนให้เราเรียนรู้เรื่องเมือง และสำรวจความคิดสร้างสรรค์ผ่านกระบวนการออกแบบไปพร้อมๆ กัน
คอลัมน์ Debut ขอชวนไปรู้จัก 10101 : 101 Pieces of 1 City (Bangkok Edition) โปรเจกต์ที่เริ่มต้นสังเกตการณ์ ‘การออกแบบเพื่อแก้ปัญหาในชีวิตประจำวันของกรุงเทพฯ’ จนกลายมาเป็นชุดเครื่องมือ 101 ชิ้น โดย ‘น้อยหน่า-รมย์รวินท์ พิพัฒน์นัดดา’ นิสิตปริญญาโทจากภาควิชาการออกแบบอุตสาหกรรม สาขาการออกแบบนิเทศศิลป์ (CommMA) คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ที่จะพาไปเรียนรู้ ‘การออกแบบแบบบ้านๆ’ ผ่านชิ้นส่วนเล็กๆ ในเมือง
การทำงานร่วมกันระหว่าง ‘การออกแบบพื้นถิ่น’ และ ‘ความคิดสร้างสรรค์’
โปรเจกต์นี้เริ่มจากการตั้งคำถามว่า ‘การออกแบบพื้นถิ่นสามารถจุดประกายความคิดสร้างสรรค์ผ่านเครื่องมือออกแบบได้อย่างไร’ ทำให้ 10101 : 101 Pieces of 1 City (Bangkok Edition) ประกอบด้วยขาของการออกแบบพื้นถิ่นและขาของความคิดสร้างสรรค์
ในการทำงานฝั่งของการออกแบบพื้นถิ่น รมย์รวินท์เลือกที่จะสำรวจข้าวของต่างๆ ในบริเวณกรุงเทพฯ และเล่าผ่านชิ้นส่วน 101 ชิ้นที่เธอเรียกว่า ‘Bangkok Vernacular’
แล้วอะไรคือนิยามของ Bangkok Vernacular
“จริงๆ แล้ว Vernacular แปลว่าพื้นถิ่น แต่รู้สึกว่าความหมายในภาษาไทยไม่ได้ตรงกับสิ่งที่ต้องการนำเสนอขนาดนั้น เราจึงเลือกนิยามมันว่าวิธีออกแบบแบบบ้านๆ” เธออธิบาย
เพราะบ่อยครั้งเวลาได้ยินคำว่าพื้นถิ่น ภาพที่ผุดขึ้นมาในหัวมักเป็นภาพของการเชื่อมโยงกับวัฒนธรรมหรือภูมิปัญญาท้องถิ่นบางอย่าง แต่สำหรับรมย์รวินท์แล้ว ภาพ ‘Vernacular’ ที่เธอต้องการนำเสนอเป็นเพียงแค่การที่ผู้คนหยิบจับของรอบตัวมาดัดแปลงเพื่อแก้ไขปัญหาในชีวิตประจำวัน
‘วิธีออกแบบแบบบ้านๆ’ จึงเป็นคำที่ตรงกับสิ่งที่เธอต้องการนำเสนอที่สุด
จากความชอบในข้าวของจุกจิก สู่แรงบันดาลใจในงานสร้างสรรค์
นอกจากความสงสัยด้านการออกแบบที่กล่าวไปข้างต้น 10101 : 101 Pieces of 1 City (Bangkok Edition) ยังเกิดจากความสนใจของรมย์รวินท์ที่มีต่อของใช้เบ็ดเตล็ด บวกกับพื้นฐานที่เรียนเกี่ยวกับ Product Design มาอยู่แล้ว ทำให้เธอมีโอกาสสำรวจสิ่งของพวกนี้เป็นประจำ
ข้าวของเหล่านี้พบเจอได้ทั่วไปตามท้องถนนหรือบริเวณที่อยู่อาศัยในกรุงเทพฯ ด้วยภาพลักษณ์ที่โดดเด่น ทำให้รมย์รวินท์ถ่ายภาพสิ่งของพวกนี้เก็บสะสมไว้อย่างสม่ำเสมอ ก่อนจะกลายเป็นจุดเริ่มต้นที่เธออยากนำเอาภาพถ่ายสิ่งของเหล่านี้มาศึกษาค้นคว้าอย่างจริงจังมากขึ้น
“ของพวกนี้คือการเอาของธรรมดามาปรับเปลี่ยนฟังก์ชัน จากที่ของชิ้นนี้เคยใช้งานแบบนี้มันก็ถูกปรับเปลี่ยนให้ใช้งานอีกแบบซึ่งเกินความคาดหมายเรา” รมย์รวินท์เล่าถึงความประทับใจต่อสิ่งของที่ถูกนำมาใช้สำหรับ ‘แก้ปัญหาแบบบ้านๆ’ เพราะในฐานะนักออกแบบยังคาดไม่ถึงว่าสิ่งของที่เธอรู้จักหน้าที่ของมันดีอยู่แล้วจะถูกใช้อีกบทบาทหนึ่งได้
กระบวนการออกแบบที่เริ่มจากแก้ปัญหาในชีวิตประจำวัน
“ข้าวของที่นำมาออกแบบแบบบ้านๆ ล้วนเกิดจากเพนพอยต์เป็นตัวตั้งต้น” รมย์รวินท์สรุปให้ฟังถึงหลักการออกแบบเพื่อแก้ปัญหาแบบบ้านๆ นั่นคือ การหยิบของง่ายๆ ในชีวิตประจำวันมาแก้ปัญหาเฉพาะหน้าเพื่อให้ผ่านไปได้ในแต่ละวัน
ขณะเดียวกัน การออกแบบลักษณะนี้ยังเต็มไปด้วยความคิดสร้างสรรค์ในการปรับเปลี่ยนฟังก์ชันการใช้งานโดยที่ยังแก้ปัญหาให้กับผู้คนได้ตรงจุด
รมย์รวินท์แชร์ให้เราฟังว่า บ่อยครั้งเธอมักจะหาแรงบันดาลใจในการออกแบบจากต่างประเทศหรือสื่อในอินเทอร์เน็ต แต่จริงๆ แล้วสิ่งของรอบตัวที่พบเห็นเวลาเดินผ่านทุกวันก็จุดประกายความคิดสร้างสรรค์ได้ไม่แพ้กัน
ออกสำรวจเมืองเพื่อชิ้นส่วน 101 ชิ้น
เนื่องจาก ‘การออกแบบพื้นถิ่นในเมือง’ ของรมย์รวินท์ต้องการเล่าผ่านชิ้นส่วน 101 ชิ้น เธอจึงออกเดินสำรวจเมืองและถ่ายภาพชิ้นส่วนทั้งหมดเพื่อนำมาวิเคราะห์พร้อมกับจัดจำแนก (Photo Endography)
กระบวนการเดินสำรวจชิ้นส่วนในเมืองของโปรเจกต์ 10101 : 101 Pieces of 1 City (Bangkok Edition) จะเป็นการลงพื้นที่บริเวณย่านกลางเมือง ไม่ว่าจะเป็นย่านสาทร หัวลำโพง พญาไท สยาม ไปจนถึงอ่อนนุช
ส่วนเหตุผลที่เลือกย่านเชื่อมต่อกับขนส่งสาธารณะเป็นพื้นที่หลัก โดยเฉพาะถ้าเดินเข้าไปในตรอกซอกซอย เนื่องจากพื้นที่ในลักษณะนี้มักมีผู้คนมาตั้งแผงขายของ ผู้คนสัญจรเท้ากันอย่างขวักไขว่ อีกทั้งยังมีกิจกรรมหลายๆ อย่างเกิดขึ้น ทำให้สิ่งของที่เธอนิยามว่า ‘การออกแบบแบบบ้านๆ’ ปรากฏอยู่มากเป็นพิเศษ แตกต่างจากพื้นที่ CBD ใกล้ห้างฯ ที่มีการจัดระเบียบมากกว่า
หลังจากได้รูปถ่ายของสิ่งของมามากพอแล้ว ข้าวของแต่ละอย่างจะถูกจัดจำแนกไปตามแต่ละหมวดหมู่ ไม่ว่าจะเป็นการแบ่งตามวัสดุ สถานที่ที่เจอ หรือวิธีการที่สิ่งของนั้นใช้แก้ปัญหา
“การจัดกลุ่มให้สิ่งของที่สำรวจมาจะช่วยให้เราเห็นรูปแบบความซ้ำของสิ่งของแต่ละอย่าง เสร็จแล้วก็สรุปออกมาว่ามีหมวดหมู่อะไรน่าสนใจบ้าง เช่น หมวดหมู่ของวัสดุมีปูน หิน หรือพลาสติก เป็นต้น” เจ้าของโปรเจกต์เล่าถึงขั้นตอนการแบ่งแยกหมวดหมู่สิ่งของก่อนนำไปใช้ในขั้นตอนถัดไป
‘ชุดเครื่องมือ’ ตัวแปรสร้างสรรค์จากวิธีแก้ปัญหาสู่แรงบันดาลใจ
หลังจากสำรวจและจัดการทรัพยากรที่มีอย่างสิ่งของที่ใช้การออกแบบพื้นถิ่นเรียบร้อยแล้ว สิ่งที่รมย์รวินท์ทำในขั้นตอนถัดมาคือ การนำชิ้นส่วนเหล่านี้มาประยุกต์ให้เป็นชุดเครื่องมือ เพื่อทำให้เกิดความคิดสร้างสรรค์ และถ่ายทอดองค์ความรู้ต่อไปได้แบบเข้าใจง่าย
หญิงสาวเลือกใช้ ‘การเล่น’ และ ‘Booklet’ มาเป็นตัวกลางเชื่อมโยงความคิดสร้างสรรค์และการออกแบบแบบบ้านๆ เข้าหากัน
เครื่องมือชุดนี้ทำหน้าที่เป็นเหมือนตัวกลางที่เปิดโอกาสให้ผู้เล่นได้มาแลกเปลี่ยนข้อมูลเพื่อแก้ปัญหาจากชิ้นส่วนที่ได้รับมา โดยชุดเกมแบ่งออกเป็น 3 ระดับ เริ่มจากระดับแรกที่เป็นการพาผู้เล่นไปทำความรู้จักกับของ 101 ชิ้น ผ่านการจับคู่ชิ้นส่วนกับภาพเงาบนแผ่นพับ ซึ่งมีเรื่องราวสั้นๆ และภาพประกอบ บอกเล่าถึงบริบทของสิ่งของในการแก้ปัญหาแบบบ้านๆ
“ขั้นตอนนี้เป็นเหมือนการให้ผู้เล่นทำความรู้จักกับของก่อน ถ้าเราข้ามไปการเล่นเลย จะทำให้ผู้เล่นรู้จักของไม่ดีพอ และไม่สามารถใช้ความสามารถของสิ่งของได้อย่างเต็มที่” รมย์รวินท์เล่าถึงที่มาที่ไปของกิจกรรมระดับหนึ่ง ที่ดูเหมือนไม่มีอะไรแต่แฝงไปด้วยความตั้งใจที่อยากให้ทุกคนรู้จักสิ่งของให้ดี ก่อนเข้าสู่ชุดเกมจริงๆ ในระดับถัดไป
ในระดับที่ 2 จะเริ่มเป็นการเล่นแบบมีแนวทาง โดยให้ผู้เล่นประกอบชิ้นส่วนเพื่อนำเสนอเทคนิคการประกอบที่รมย์รวินท์พบเจออยู่บ่อยๆ ใน ‘วิธีแก้ปัญหาแบบบ้านๆ’ ไม่ว่าจะเป็นการซ้อน การเสียบ การมัดหรือผูก และการคลุม โดยด่านนี้จะเริ่มมีการแข่งขันและข้อจำกัดทางด้านเวลาเข้ามาเป็นกรอบ
ระดับนี้เป็นเหมือนการจำลองให้เห็นว่า ชิ้นส่วน 101 ชิ้นสามารถนำมาประกอบหรือดัดแปลงเพื่อแก้ปัญหาอย่างไรได้บ้าง อีกทั้งข้อจำกัดที่กำหนดไว้เป็นโจทย์ก็ใช้จำลองสถานการณ์จริงในการแก้ปัญหาที่มักมีเงื่อนไขด้านพื้นที่และเวลาเข้ามาเกี่ยวข้อง
ส่วนระดับที่ 3 เป็นการเล่นที่มีความท้าทายมากขึ้นจากการจำลองสถานการณ์จริงผ่านบอร์ดเกม โดยผู้เล่นจะต้องสุ่มหยิบการ์ดภารกิจที่อ้างอิงจากปัญหาในชีวิตประจำวัน และใช้ชิ้นส่วน 101 ชิ้นแก้ปัญหาภายใต้เงื่อนไขที่แตกต่างกัน
ในด่านนี้เปิดโอกาสให้มีสมาชิกผู้เล่นตั้งแต่หนึ่งคนถึงสามคน เพราะการเล่นในลักษณะทีมนั้นจะช่วยให้ผู้เล่นเกิดความคิดสร้างสรรค์มากขึ้นผ่านการแลกเปลี่ยนข้อคิดเห็น ซึ่งเป็นหนึ่งในความตั้งใจของรมย์รวินท์
“ตามงานวิจัยแล้ว การที่มนุษย์ได้มี Physical Activity จะกระตุ้นให้เกิดความคิดสร้างสรรค์ การละเล่นก็เป็นหนึ่งในเครื่องมือที่ช่วยให้เกิดวิธีการคิดหรือการเรียนรู้แบบใหม่ๆ สิ่งที่ดูยากก็จะถูกทำให้ย่อยง่ายขึ้นผ่านการเล่นเกม”
โปรเจกต์ที่ทำให้เข้าใจเมืองมากขึ้น
รมย์รวินท์ใช้เวลาคลุกคลีอยู่กับธีสิสจบปริญญาโทมาเป็นเวลานาน ผ่านการเพิ่ม-ลดจำนวนชิ้นของมาหลายดราฟต์ และทดลองเล่นมามากมายหลายรูปแบบ หากย้อนกลับไปตั้งแต่กระบวนการเดินสำรวจก็เรียกได้ว่าเป็นการเดินทางที่ยาวนานพอสมควร
การทำโปรเจกต์ในประเด็น Bangkok Vernacular ทำให้เธอออกสำรวจสิ่งของบนท้องถนน จนเรียกได้ว่าเข้าถึงจิตวิญญาณความเป็นบางกอกเกี้ยนแบบที่ตัวเธอเองก็ไม่คิดมาก่อนว่าประสบการณ์เหล่านี้จะให้แง่มุมในการมองเมืองที่ไม่เหมือนเดิม
“ปกติเป็นคนไม่เดินเพราะบ้านอยู่ชานเมือง อาศัยการนั่งขนส่งสาธารณะเป็นหลัก แต่พอมาทำวิจัยที่ต้องเดินสำรวจถึงได้รู้ว่าการเดินช่วยให้เรารู้จักกับเมืองได้มากขึ้น”
การเดินเพื่อสังเกตสิ่งของรอบข้าง สร้างความใกล้ชิดระหว่างรมย์รวินท์กับเมือง ระดับที่เธอเองรู้สึกถึงความเป็นพลเมืองกรุงเทพฯ ในตัวที่เพิ่มมากขึ้น รู้สึกเป็นส่วนหนึ่งกับเมืองมากขึ้น อีกทั้งเธอยังได้เห็นความเป็นไปของทั้งสิ่งมีชีวิตและไม่มีชีวิตในเมือง
“บ่อยครั้งข้าวของเหล่านี้มักมีภาพลักษณ์ที่ไม่สวย บ้างก็ผิดกฎหมาย เราหวังว่างานชิ้นนี้จะช่วยลดการตัดสินต่อการออกแบบเพื่อแก้ปัญหาของผู้คน เพราะของเหล่านี้เกิดขึ้นเพื่อแก้ปัญหาให้ผ่านพ้นไปได้ในแต่ละวัน” เจ้าของโปรเจกต์ 10101 ทิ้งท้ายด้วยรอยยิ้ม
Writer
ชิดชนก โปร่งสูงเนิน
Graphic Designer
