เวลาที่ไปสวนแล้วเห็นต้นไม้หรือดอกไม้สวยๆ เรารู้สึกอย่างไรบ้าง
แล้วเคยสังเกตกันไหมว่า ในชีวิตประจำวันเราพบเห็นแมลงชนิดไหนบ้าง พบเห็นผึ้งหรือผีเสื้อบ้างไหม และเพื่อนตัวน้อยเหล่านั้นทำอะไรอยู่
ผึ้งเป็นเพื่อนตัวเล็กๆ ที่มีอิทธิพลมากต่อระบบนิเวศและความหลากหลายทางชีวภาพของพืชและต้นไม้ ซึ่งให้อากาศบริสุทธิ์ น้ำสะอาด และอาหารที่เรากิน
จากภาวะโลกเดือด ภูมิอากาศที่เปลี่ยนแปลงไป ทำให้จำนวนประชากรผึ้งและแมลงผสมเกสรลดลง และการทำเกษตรกรรมเชิงเดี่ยวส่งผลให้ถิ่นที่อยู่ของแมลงและสัตว์ต่างๆ ลดน้อยลง ส่งผลต่อความหลากหลายทางชีวภาพ จำนวนและชนิดของแมลงก็ลดลงตามไปอีก อีกทั้งยังทำให้ความหลากหลายทางอาหารลดลงอีกเช่นกัน เป็นวงจรที่กำลังดำเนินไป และเรากำลังเผชิญกับผลกระทบเหล่านั้น จากคำกล่าวที่ว่า ‘ถ้าไม่มีผึ้งจะไม่มีเราอีกต่อไป’ ดูจะไม่ไกลเกินจริงซะแล้ว
ในโอกาสวันผึ้งโลกที่เพิ่งผ่านพ้นไป และวันนี้เป็นวันสิ่งแวดล้อมโลก คอลัมน์ Urban Sketch อยากชวนเพื่อนๆ มาดูกันว่า เราจะสามารถออกแบบเมืองและสิ่งแวดล้อมใกล้ๆ ตัวเราอย่างไร ให้เอื้อต่อความเป็นอยู่ที่ดีของเพื่อนตัวน้อยนักผสมเกสรของเรา และยังสร้างความเพลิดเพลินใจให้เราด้วย
มาเปิดใจให้เหล่าผองผึ้งและแมลงตัวนั้นตัวนี้ ให้เราได้รักรักมันทุกตัวกัน
ปลูกดอกไม้และต้นไม้ที่หลากหลายให้ผองผึ้ง
ดอกไม้และต้นไม้บางชนิดเป็นแหล่งอาหารที่โปรดปรานของผึ้ง การออกแบบสวนที่มีดอกไม้ ผัก และต้นไม้ที่ให้เรณูเกสรและน้ำหวานแก่ผึ้ง ผีเสื้อ และแมลงจึงเป็นสิ่งสำคัญ
ยกตัวอย่าง สวนสาธารณะ สวนในบ้าน สวนริมทางเท้า หรือ Pocket Park ลองเพิ่มต้นไม้ผลไม้เข้ามา สลับกับไม้พุ่มให้ดอก ผักที่กินผล และดอกไม้หอมที่ล่อแมลงและผึ้งอย่างต้นไม้วงศ์ส้ม เช่น ดอกแก้ว ส้มจี๊ด ส้มซ่า หรือวงศ์เข็ม ไม่ว่าจะเป็นเข็มแดง เข็มป่า เข็มตาไก่ หรือวงศ์อูน อย่างอูนป่า อูนบ้าน ที่แม้เราผู้เป็นมนุษย์จะไม่ได้กลิ่นหอม แต่เป็นที่ชื่นชอบของผึ้งมิ้มและชันโรง (Stingless Bee) นอกจากเป็นแหล่งอาหารที่ดีให้ผึ้งแล้ว ยังเป็นแหล่งอาหารให้คนที่มาเดินสวนหรือผู้ที่สัญจรไปมา ได้แวะหยิบผักผลไม้ที่ผึ้งช่วยผสมเกสรกลับไปกินด้วย
นอกจากนี้ การปลูกพรรณไม้พื้นถิ่นก็สำคัญเช่นกัน เพราะช่วยเรื่องของความหลากหลายทางชีวภาพ และมีความทนทานต่อสภาพอากาศ เป็นแหล่งอาหารที่ยั่งยืนให้กับผึ้ง มีผลการวิจัยและศึกษาพบว่า ผึ้งสามารถเห็นสีในช่วงคลื่น Ultraviolet ได้ การเลือกดอกไม้ที่มีสีฟ้า สีม่วง และสีเหลืองเข้ามาในสวน ช่วยให้ผึ้งสนใจและเพิ่มสีสันหลากหลายกับสวนอีกด้วย
‘Bee Bath’ แหล่งน้ำของผึ้งงานตัวน้อย
ผึ้งเองก็เป็นสิ่งมีชีวิตที่ต้องการน้ำในการดำรงชีวิต แต่ด้วยอากาศที่ร้อน แหล่งอาหารที่ไกลขึ้น อาจทำให้ผึ้งงานของเราเหนื่อยล้าระหว่างการเก็บเกสรและน้ำผึ้ง การมีแหล่งน้ำให้ได้คลายร้อนและดับกระหาย จะช่วยให้น้องๆ มีแรงและพลังในการผสมเกสรต่อได้ในระหว่างวัน
การมี Bee Bath หรืออ่างน้ำสำหรับผึ้ง ระหว่างแปลงดอกไม้หรือสวน สามารถทำได้ง่ายๆ โดยหาที่รองกระถางที่ค่อนข้างแบน ตั้งไว้บนกระถางที่ไม่ได้ใช้ วางหินลงไปสักหน่อย ให้ผึ้งของเราได้ลงไปกินน้ำได้สะดวกและไม่จมน้ำไปซะก่อน นอกจากนี้ เรายังช่วยผึ้งน้อยที่เหนื่อยอ่อนได้บูสต์ๆ พลังด้วยน้ำหวาน โดยการผสมน้ำและน้ำตาลใส่ถาดเล็กๆ ตั้งไว้ข้างๆ ได้
ที่ผึ้งพิงและคอนโดแมลง
นอกจากแหล่งอาหารแล้ว การให้แหล่งที่อยู่อาศัยให้ผึ้งและแมลงได้มีที่ทางในเมืองที่มีคนอาศัยอยู่มากมาย โดยไม่เกิดการรบกวนซึ่งกันและกัน ก็เป็นสิ่งที่สำคัญไม่แพ้กัน
ลองหาสักมุมในสวนเพื่อเป็นที่ตั้งกล่องผึ้งหรือคอนโดแมลงไว้ให้ไกลจากทางเดินสักหน่อย ให้เราต่างมีพื้นที่ส่วนตัว และเป็นการช่วยเพิ่มที่อยู่อาศัยให้กับเหล่าผึ้งและแมลง
ในบางเมืองมีการออกแบบวัสดุและอาคารที่เอื้อต่อการอยู่อาศัยของแมลงผสมเกสร ยกตัวอย่าง อังกฤษที่มี ‘Bee Brick’ หรืออิฐที่ออกแบบมาให้มีรูพรุน ซึ่งสามารถแทนที่อิฐในการก่อสร้างบ้านเรือนได้ และเป็นบ้านให้กับเหล่าผึ้งผู้รักสันโดษ (Solitary Bee) ที่เป็นชาว Introvert ชอบการอยู่ตัวเดียว เช่น แมลงภู่ ผึ้งตัดใบ ผึ้งเมสัน ผึ้งแถบฟ้า เป็นต้น
แบ่งพื้นที่ให้เป็น Undisturbed Area
การปล่อยพื้นที่ให้รกบ้าง ไม่ต้องทำอะไรบ้างก็ดีสำหรับผึ้ง แมลง และสัตว์ป่าในเมืองได้เหมือนกันนะ ลองหาพื้นที่ขนาดย่อมๆ ที่ปล่อยไว้ไม่ต้องไปดูแล ปล่อยกองใบไม้ให้ทับถม มีหญ้าหรือพืชที่เป็นพืชเบิกนำ (Pioneer Plant) และปล่อยให้ธรรมชาติได้ทำงานเองบ้าง เพราะเดี๋ยวพื้นที่เหล่านี้จะกลายเป็นแหล่งอาหารและที่อยู่อาศัยให้กับสัตว์และแมลง เพิ่มความหลากหลายทางชีวภาพในเมืองมากขึ้น
นอกจากนี้ การจัดโซนที่ลดการใช้แสงไฟยามค่ำคืน ช่วยลดปัจจัยรบกวนต่อแมลงและต้นไม้ โดยมีการศึกษาที่พบว่าแสงไฟเยอะเกินไปทำให้ต้นไม้เครียดได้ และจะทำให้ใบไม้เล็กลง แถมมีความหนาเพิ่มขึ้น ซึ่งส่งผลต่อแหล่งอาหารของเหล่าแมลงนั่นเอง
สุดท้ายคือ การไม่ใช้สารเคมีหรือยาฆ่าแมลงในสวนก็ช่วยให้ธรรมชาติได้ฟื้นคืน และไม่เป็นอันตรายกับผึ้งหรือแมลงที่เป็นประโยชน์ต่อสวนของเรา (Beneficial Insect) อย่างตัวต่อ แตนเบียน แมลงเต่าทอง ที่ช่วยควบคุมศัตรูพืชให้เรา
ทางเดินชมดอกไม้และสำรวจแมลง
เมื่อเรามีพื้นที่สีเขียวให้ชื่นใจแล้ว ก็ถึงเวลาชื่นชมดอกไม้ เหล่านก แมลง และสัตว์ต่างๆ การได้มองสีเขียวและฟังเสียงแมลงและนกช่วยให้จิตใจเราผ่อนคลายและสงบ
การออกแบบทางเดินในสวนช่วยให้เราได้มีเวลากับตัวเองและสัมผัสธรรมชาติมากขึ้น อีกทั้งยังเปิดโอกาสให้ได้เดินสำรวจชีวิตต่างๆ ที่อยู่ในพื้นที่ตรงนั้นที่ร่วมสรรค์สร้างพื้นที่ให้เต็มไปด้วยชีวิตชีวา
เมื่อเราได้มองเห็นการอยู่ร่วมกันของทุกสรรพสิ่ง จะทำให้เราตระหนักรู้ว่า สิ่งมีชีวิตล้วนอยู่ร่วมกันได้ เพียงแต่ต้องนึกถึงใจเขาใจเรา และอย่าคิดว่าเมืองเป็นพื้นที่ของมนุษย์เพียงกลุ่มเดียว
Sources :
Falmouth University | falmouth.ac.uk/research/projects/bee-brick
Harvest Savvy | harvestsavvy.com/creating-a-bee-friendly-garden
Mars-Hydro | mars-hydro.com/info/post/the-light-stress-in-plants
ศุภวุฒิ บุญมหาธนากร. (2568). Rewilding Garden สวนที่เยียวยาโลกและเรา.อุทยานหลวงราชพฤกษ์ | royalparkrajapruek.org/Knowledge
Graphic Designer
