ในอดีต ‘ธนบุรี’ เป็นเมืองหลวงที่มีแม่น้ำล้อมรอบ และมีเส้นทางน้ำเชื่อมเข้ากับคลองหลักคลองย่อยต่างๆ ที่กระจายตัวไปทั่วพื้นที่ ทำให้ชีวิตคนเมืองในสมัยก่อนผูกพันกับน้ำมาก ทั้งจากการเดินทางไปยังสถานที่ต่างๆ หรือการค้าขายที่ใช้เส้นทางน้ำเป็นพื้นที่แลกเปลี่ยนสินค้าก็ตาม
ปัจจุบันหลายพื้นที่มีถนนเข้ามาแทนที่ เส้นทางน้ำสายเล็กๆ บางแห่งเปลี่ยนไปเป็นถนนลาดยาง แต่สองฝั่งคลองหลักที่เชื่อมกับแม่น้ำเจ้าพระยายังคงใช้ชีวิตไม่ต่างจากเดิม เพิ่มเติมคือกลายเป็นพื้นที่ท่องเที่ยวที่เชิญชวนนักท่องเที่ยวต่างชาติมาสัมผัสวิถีชีวิตริมคลองที่แตกต่างจากฝั่งถนน ราวกับไม่ได้กำลังอยู่ในเมืองใหญ่ ซึ่งไม่ใช่แค่บ้านเรือนและชีวิตผู้คนเท่านั้น แต่ธรรมชาติริมคลองเองก็ยังคงดำเนินไปไม่หยุดนิ่งคล้ายสายน้ำไหล
แต่ด้วยวันเวลาที่เปลี่ยนไป คลองที่เคยสะอาด เป็นสนามเด็กเล่นให้เด็กๆ กระโจนเล่นน้ำอย่างเต็มที่ ปัจจุบันกลับเต็มไปด้วยขยะที่ลอยตามน้ำมาทักทายคนที่สัญจรบนเรือแทน ส่งผลต่อภาพลักษณ์ในสายตาของชาวต่างชาติที่มาล่องเรือท่องเที่ยว มากไปกว่านั้น ความสกปรกที่สะสมไปเรื่อยๆ ยังส่งผลต่อระบบนิเวศริมคลองและสิ่งแวดล้อมโดยรอบอีกด้วย
เพื่อเชิญชวนให้ผู้คนที่ไม่ได้ใช้ชีวิตใกล้ชิดกับแหล่งน้ำในเมืองตระหนักถึงความสำคัญและหันมาใส่ใจสิ่งแวดล้อมในแม่น้ำลำคลอง ทาง Khaya coin Reward ร่วมมือกับ เรือไฟฟ้าสุขสำราญ Sun-powered Boat จัดกิจกรรมสำรวจขยะและสิ่งแวดล้อมในคลองฝั่งธนฯ Urban Creature จึงขอติดตามไปเป็นส่วนหนึ่งของทริปนี้ด้วย จะสนุกและได้ความรู้แค่ไหน ตามมาดูกัน
สัมผัสชีวิตริมน้ำในคลองย่านฝั่งธนฯ ท่องเที่ยวแบบไม่รบกวนธรรมชาติ
เราเริ่มต้นทริปกันที่ ‘ท่าตลาดพลู’ โชคดีว่าเป็นวันที่อากาศไม่ได้ร้อนมาก และไม่มีสัญญาณของฝน ทำให้กัปตันเรือ ‘ซัน-ศิระ ลีปิพัฒนวิทย์’ เจ้าของเรือไฟฟ้าสุขสำราญ พาเราแล่นผ่านคลองในเส้นทางคลองบางกอกใหญ่ คลองบางขุนเทียน และคลองอื่นๆ ที่เชื่อมต่อกันได้อย่างไม่ต้องรีบร้อน
จากท่าเรือสู่ลำคลอง นอกจากสีเขียวของปริมาณต้นไม้ที่เห็นได้มากขึ้นแล้ว เสียงบรรยากาศรอบตัวก็เงียบสงบลงทันที จากช่วงแรกที่เป็นเสียงความวุ่นวายของรถราด้านนอกแปรเปลี่ยนเป็นเสียงจากธรรมชาติ ทั้งเสียงนก เสียงลม เสียงสายน้ำกระทบฝั่ง หรือแม้กระทั่งเสียงของเรือไฟฟ้า ยานพาหนะของเราในวันนี้ไม่ได้ส่งเสียงดังรบกวนจนทำให้คนในเรือต้องตะเบ็งเสียงดังแข่งกับเครื่องยนต์เพื่อพูดคุยกัน
ทริปนี้จึงไม่เพียงเป็นการเดินทางที่ใส่ใจสิ่งแวดล้อม แต่เรือไฟฟ้าลำนี้ยังเป็นมิตรทางเสียงกับผู้คนฝั่งคลองด้วย
ผู้คนและธรรมชาติต่างพึ่งพาลำคลองในการดำเนินชีวิต
ตลอดทางเราได้เห็นบ้านเรือนทั้งเก่าและใหม่ รวมไปถึงวัดวาอารามและตลาด ที่บอกเล่าถึงวิถีชีวิตริมคลองว่ายังคงดำเนินไปไม่ต่างจากสมัยก่อน
พ้นไปจากนั้น เรายังเห็นพ่อค้าแม่ขายที่พายเรือมาขายของให้กับเหล่านักท่องเที่ยวบนเรือหางยาว ชาวบ้านที่ยืนให้อาหารปลาอยู่ริมตลิ่ง ไปจนถึงร้านอาหารที่ใช้ท่าเรือขนาดเล็กของร้านเป็นพื้นที่กินข้าวของลูกค้าที่เข้ามาใช้บริการ ดังนั้นหากจะบอกว่าริมคลองเป็นพื้นที่เล็กๆ ที่พาให้เราหลีกหนีความวุ่นวายในเมืองมาสัมผัสความเรียบง่ายในช่วงระยะเวลาสั้นๆ ก็คงไม่ผิดเท่าไหร่นัก
นอกจากมนุษย์แล้ว เรายังเห็นชีวิตอื่นๆ ตลอดทางที่เรือแล่นไปตามลำคลอง ยกตัวอย่าง ตัวเงินตัวทองที่บ้างแหวกว่ายตามสายน้ำ บ้างปีนขึ้นฝั่ง บ้างขึ้นไปนอนตากแดดในบริเวณบ้าน โดยที่เจ้าของบ้านปล่อยให้พวกมันใช้เวลาส่วนตัวได้ตามใจ ราวกับเป็นส่วนหนึ่งของชุมชนจริงๆ
อีกสิ่งมีชีวิตที่เราพบเห็นระหว่างล่องเรือคือ นกชนิดต่างๆ ที่ ‘มะเดี่ยว-วรพจน์ บุญความดี’ นักธรรมชาติวิทยา หนึ่งในผู้ร่วมทริปชี้ชวนให้เรามองตามตลอดทาง พร้อมกับแจกแผ่นพับพจนานุกรมนก เพื่อที่ผู้ร่วมกิจกรรมทุกคนจะได้เห็นและรู้จักเหล่านกที่พี่มะเดี่ยวแนะนำได้ชัดเจนขึ้น
รวมไปถึงพืชพรรณไม้ริมคลองจากสวนของชาวบ้านและที่เติบโตขึ้นเองตามธรรมชาติ ไหนจะปลาบางชนิดที่พอจะผลุบโผล่ขึ้นมาจากน้ำให้เราสังเกตเห็น โดยมีพี่ซันและพี่มะเดี่ยวผลัดกันแนะนำให้ข้อมูลอยู่เรื่อยๆ
แน่นอนว่าระบบนิเวศบริเวณคลองแห่งนี้ไม่ได้สะอาดเท่าสมัยก่อน แต่เรามองว่าตรงนี้ยังถือเป็นหนึ่งพื้นที่ในเมืองที่อุดมสมบูรณ์และมอบความใกล้ชิดกับธรรมชาติให้คนในเมืองได้
เก็บกวาดขยะให้ธรรมชาติได้มีพื้นที่หายใจ
พี่ซันพาเราล่องเรือลัดเลาะไปยังสายคลองต่างๆ พร้อมเล่าเรื่องราวริมคลองที่น่าสนใจให้ฟังอย่างไม่เหน็ดเหนื่อย แต่อย่างที่บอกว่าครั้งนี้เราไม่ได้แค่มานั่งเรือสุขสำราญชมวิถีชีวิตตามลำคลองอย่างเดียวเท่านั้น แต่ยังมีโอกาสทำกิจกรรมดีๆ อย่างการเก็บขยะ ช่วยฟื้นคืนธรรมชาติอันสวยงาม
เพราะตลอดเส้นทางที่ผ่านมา นอกจากปลากับตัวเงินตัวทองที่ดำผุดดำว่ายโผล่มาให้เห็นตามสายน้ำแล้ว ในคลองยังมีสิ่งสกปรกที่ลอยผ่านตามาให้เห็นอยู่เสมอ หรือแม้กระทั่งตอนที่เทียบเรือไฟฟ้าข้างทางก็จะเห็นขยะอย่างขวดน้ำ ถุงพลาสติก หรือเศษอื่นๆ ที่ระบุชนิดไม่ได้ไหลรวมไปกองกันอยู่ใกล้ริมฝั่ง
ในตอนแรกความตั้งใจของทริปคือ การล่องเรือไปตามเส้นทางคลองและเก็บขยะที่ลอยมากับน้ำ แต่ระหว่างทาง เมื่อมองเข้าไปยังด้านหนึ่งของคลองที่เทียบได้ว่าเป็นซอยตันของถนนก็เห็นขยะจำนวนมาก ทุกคนบนเรือไฟฟ้าสุขสำราญจึงเห็นพ้องต้องกันว่าจะเข้าไปเก็บขยะกองโตตรงบริเวณนั้น
เราช่วยกันคนละไม้คนละมือตักขยะแต่ละชิ้นขึ้นมา ทั้งขวดพลาสติก ซองขนม ถุงขยะใบใหญ่ที่มีขยะเปียกซ่อนอยู่ด้านในอีกที ไปจนถึงแผ่นป้ายหาเสียงขนาดใหญ่ หรือแม้แต่รองเท้าที่เราไม่คิดว่าจะเป็นขยะในคลอง ก็พบเจออยู่ในกองขยะนี้ด้วยเช่นกัน
ถึงแม้ว่าจะไม่สามารถเก็บขยะทุกชิ้นได้หมด แต่เมื่อหันกลับมาดูตรงหัวเรือก็พบว่า ในช่วงเวลาเพียงไม่ถึงชั่วโมงเราได้ขยะจำนวนมากกลับมาจากน้ำ นึกไม่ถึงเลยว่าแค่จุดเล็กๆ จุดเดียวของคลองที่มีความยาวหลายกิโลเมตรจะมีขยะมากถึงขนาดนี้
“เราเก็บขยะกันแค่นี้ยังเหนื่อยขนาดนี้ แต่เจ้าหน้าที่ที่ต้องลงมาเก็บขยะทุกวันจะต้องเหนื่อยขนาดไหน” พี่ซันพูดขึ้นเมื่อทุกคนตกลงที่จะหยุดมือ และหันมามองผลงานที่ช่วยกันเก็บกวาดขึ้นมาได้
อดคิดไม่ได้ว่า หากจะเก็บขยะทั้งหมดที่อยู่ในคลอง ต้องใช้เวลานานแค่ไหนถึงทำให้ระบบนิเวศกลับมาดีได้ดังเดิม
คัดและแยก จำแนกประเภท หาที่มา และพาข้อมูลที่ได้คืนสู่จุดเริ่มต้น
หลังจากเก็บขยะทั้งหมดแล้ว เรานำมันมาเป็นส่วนหนึ่งของกิจกรรม ‘Brand Audit’ ต่อ
การทำ ‘Brand Audit’ คือ การตรวจสอบขยะและบรรจุภัณฑ์ของแบรนด์จากขยะพลาสติกที่ตกค้างอยู่ในสิ่งแวดล้อมตามการดำเนินแคมเปญยุติมลพิษพลาสติกของ Greenpeace Thailand และส่งต่อข้อมูลต่อไปยัง Break Free From Plastic
ขั้นตอนแรกเริ่มด้วยการนำขยะทั้งหมดที่ได้มาแยกประเภท โดยกิจกรรมนี้จะโฟกัสที่ขยะพลาสติกเป็นหลักว่า ขยะชิ้นนั้นๆ เป็นขยะพลาสติกแบบใด การใช้งานของผลิตภัณฑ์เป็นประเภทไหน เป็นสินค้าของแบรนด์อะไร และที่สำคัญคือนำไปรีไซเคิลได้หรือไม่
ถึงแม้ว่าเราจะแยกหน้าตาหรือประเภทของขยะพลาสติกเหล่านั้นไม่คล่อง ด้วยความที่มันอยู่ในน้ำมานานจนตัวอักษรเลือนหาย ฉลากหลุดลอยไปกับสายน้ำ รวมถึงสภาพที่ถูกแยกเป็นชิ้นเล็กชิ้นน้อย จึงส่งผลให้การแยกประเภทและแบรนด์ของขยะเหล่านั้นทำได้ยากขึ้น แต่ในช่วงระยะเวลาสั้นๆ แต่ละกลุ่มที่แบ่งกันไปคัดแยกขยะก็แจกแจงข้อมูลออกมาได้ไม่น้อยเลยทีเดียว
กิจกรรมนี้อาจเป็นเพียงการทำความรู้จักวิธีการ Brand Audit แบบเบื้องต้นเท่านั้น อย่างไรก็ตาม การได้มาร่วมทริปพร้อมลงมือเก็บขยะด้วยตัวเองทำให้เราได้เข้าใจว่า การคัดแยกขยะก่อนทิ้งไม่ใช่การอำนวยความสะดวกให้กับกลุ่มคนหรือองค์กรไปจัดการทำ Brand Audit เพื่อส่งต่อความตระหนักรู้ให้กับแบรนด์ต่างๆ เท่านั้น แต่การแยกขยะยังเป็นกระบวนการส่งต่อขยะที่ยังใช้งานได้ไปทำประโยชน์อื่นต่อได้อีก อีกทั้งเป็นการช่วยลดขยะฝังกลบที่ส่งผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมให้น้อยลง
แน่นอนว่าปลายทางของขยะควรเป็นถังขยะแยกประเภทที่พร้อมส่งต่อไปสู่การกำจัดอย่างถูกวิธี หรือนำไปผ่านกระบวนการดัดแปลง รีไซเคิล อัปไซเคิล หรือใช้งานต่อ และทุกคนก็ล้วนได้รับการอบรมสั่งสอนให้ทิ้งขยะให้ถูกที่ถูกทาง ไม่ทิ้งขว้างอย่างไร้จิตสำนึกลงตามลำคลอง แต่ถึงอย่างนั้น ภาพกองขยะมหาศาลในลำคลองวันนี้ทำให้เราตระหนักว่า ปัญหาขยะในเมืองยังคงอยู่ คนที่ทิ้งขยะก็ยังคงทิ้งอยู่ และคนที่ทำความสะอาดก็ยังคงต้องคอยตามเก็บขยะที่ไม่ได้เป็นคนทิ้งต่อไป
หากถามถึงความใกล้ชิดของเราและแหล่งน้ำ มากที่สุดอาจเป็นแค่การนั่งเรือข้ามฟากเท่านั้น เพราะฉะนั้นเมื่อได้มาใช้เวลาหนึ่งวันไปกับการล่องเรือในคลอง ทำให้เราได้พบอะไรหลายอย่าง ไม่ว่าจะเป็นความเงียบสงบภายในเมือง อากาศเย็นๆ เมื่อเรือเข้าใกล้ส่วนที่สองข้างทางเต็มไปด้วยต้นไม้ วัดวาอารามที่มีมาแต่ในอดีตและยังคงสวยงามมาจนถึงปัจจุบัน ชีวิตของคนและสัตว์ที่ดำเนินไปอย่างเรียบง่าย และแน่นอนว่าสิ่งที่ลืมไม่ลงเลยก็คงเป็นขยะทั้งที่เก็บขึ้นมาได้ และอีกหลายส่วนที่ยังคงลอยน้ำ รอคอยให้ใครสักคนเก็บไปจัดการตามกระบวนการที่ถูกต้อง
อาจจะฟังดูเป็นเรื่องเดิมๆ ซ้ำๆ แต่การรณรงค์ให้คนในสังคมเห็นความสำคัญในการไม่ทิ้งขยะลงคลองยังคงเป็นประเด็นที่ต้องเน้นย้ำอย่างสม่ำเสมอ และการมีทริปหรือกิจกรรมที่ชวนคนมาล่องเรือดูวิถีชีวิตริมคลอง รวมถึงเก็บขยะทำความสะอาดผืนน้ำด้วยกันก็เป็นหนึ่งในวิธีการเปลี่ยนเมืองด้วยการลงมือ และส่งต่อความตระหนักรู้ให้ไปสู่คนหลากหลายกลุ่ม
แม้วันนี้เราอาจจะเก็บขยะได้แค่ไม่กี่ชิ้นจากพันๆ หมื่นๆ ชิ้นในแม่น้ำลำคลอง แต่อย่างน้อยมันก็เป็นการลดโอกาสที่ระบบนิเวศตรงนี้จะทรุดโทรมไป จนเราไม่อาจกู้คืนอะไรได้อีกแล้วในอนาคต
หากใครสนใจอยากเข้าร่วม #KhayaTrip เพื่อสัมผัสชีวิตริมคลอง พร้อมเป็นส่วนหนึ่งในความเข้าใจและตระหนักรู้เรื่องขยะ ติดตามข้อมูลข่าวสารได้ทาง Facebook : Khaya coin Reward หรือถ้าอยากเหมาเรือเที่ยวคลองแบบ One Day Trip เรียนรู้เรื่องราวต่างๆ ของพื้นที่และวิถีชีวิตริมคลอง สอบถามและติดต่อได้ทาง Facebook : เรือไฟฟ้าสุขสำราญ Sun-powered Boat
Writer & Photographer
ณิชกมล บุญประเสริฐ
Graphic Designer
