ความเป็นเมืองที่เอื้อต่อปัญหานกพิราบล้นกรุง - Urban Creature

ขึงตาข่าย งูปลอม หรือโมไบล์กระดิ่งลม ดูจะเป็นสิ่งของที่ชาวเมืองคุ้นเคยกันดีในฐานะเครื่องมือต่อกรกับ ‘นกพิราบ’ ที่มักมาทำรังบริเวณระเบียงตึกสูงและที่อยู่อาศัย

ปัญหานกพิราบในกรุงเทพฯ ส่งผลกระทบต่อประชาชนเป็นอย่างมาก ทั้งในสเกลของที่อยู่ส่วนตัวและพื้นที่สาธารณะ จนถึงขนาดมีการออกกฎหมายและข้อระเบียบมาใช้

ภาพจำของนกกับธรรมชาติดูเป็นของคู่กัน แต่พวกมันกลับเจริญเติบโตได้ดีในเมืองที่เต็มไปด้วยพื้นที่คอนกรีต และดูเหมือนว่าอัตราการเพิ่มจำนวนของเจ้าสัตว์ชนิดนี้จะสูงขึ้นเรื่อยๆ สวนทางกับวิกฤตสิ่งแวดล้อมของโลก ปัจจัยใดบ้างที่ทำให้นกพิราบเจริญเติบโตได้ดีในสภาพแวดล้อมความเป็นเมือง ตามไปดูกันในบทความนี้

โครงสร้างของตึกสูงคล้ายกับถิ่นกำเนิดของนกพิราบ

ในอดีตนกพิราบมักอาศัยอยู่บริเวณปากถ้ำหรือหน้าผาหิน พัฒนาการของนกพิราบบนตึกจึงเหมือนเป็นการอยู่อาศัยบนหน้าผาจำลอง โดยเฉพาะตึกสูงที่มีระเบียงให้พวกมันเกาะหรือมีช่องให้ทำรัง

อีกทั้งนกพิราบยังมีความสามารถในการจดจำเส้นทางได้ดีมาก ส่งผลให้การจดจำที่อยู่อาศัย หรือมองหาพื้นที่ทำรังในเมืองที่มีผังเมืองซับซ้อนแบบที่มนุษย์อย่างเราแค่มองยังปวดหัว ไม่ใช่เรื่องยากสำหรับพวกมัน

และเมื่อจดจำเส้นทางได้ดี นกพิราบจึงควบตำแหน่งสัตว์ที่มีชื่อเสียงในการหาทางกลับบ้าน จนเคยถูกนำมาใช้เป็นเครื่องมือสื่อสารในฐานะเครื่องส่งข้อความหรือที่เรารู้จักในนาม ‘นกพิราบสื่อสาร’ ตั้งแต่ประมาณ 3,000 ปีก่อน ไม่แปลกเลยที่ฉายาเจ้าแห่งเส้นทางจะเป็นที่มาให้พวกมันสามารถเอาชีวิตรอดและเติบโตในเมืองใหญ่ได้

แหล่งอาหารนกพิราบ เศษซากของเหลือและความใจบุญสุนทาน

โดยปกติแล้วสิ่งมีชีวิตจะมาคู่กับห่วงโซ่อาหาร มีผู้ล่าและผู้ถูกล่า เพื่อให้เกิดระบบนิเวศที่สมดุล แต่สถานการณ์ของวงจรนกพิราบตอนนี้คือ ระบบนิเวศในเมืองกำลังขาดความหลากหลายของผู้ล่าอย่างเหยี่ยวหรืองู อีกทั้งนกพิราบยังเป็นสัตว์ที่ผสมพันธุ์ได้ตลอดทั้งปี ปริมาณจึงเพิ่มอย่างรวดเร็วโดยไม่มีสิ่งใดมาควบคุม

ไม่มีผู้ล่าคอยควบคุมจำนวนก็เรื่องหนึ่ง แต่อีกสาเหตุหนึ่งที่ทำให้นกพิราบใช้ชีวิตในเมืองรุ่นสู่รุ่นได้คือ แหล่งอาหารของพวกมัน

คนเมืองจำนวนมากน่าจะคุ้นเคยกับภาพการจิกหาอาหารตามลานโล่งของนกพิราบ โดยเฉพาะบริเวณสวนสาธารณะ ลานโล่ง หรือท่าเรือ พวกมันล้วนแล้วแต่มองหาอาหารที่ชอบ เช่น เมล็ดธัญพืช หนอน และแมลง ซึ่งแน่นอนว่าเมื่อเป็นบริบทของเมืองใหญ่ อาหารลักษณะนี้คงไม่ได้หาได้ง่ายนัก

แต่คุณสมบัติของนกพิราบในการอยู่ร่วมกับผู้คนนั้นเปี่ยมไปด้วยทักษะในการปรับตัว พวกมันสามารถกินอาหารที่คนกินได้ เศษอาหารเหลือที่ถูกทิ้งไว้ตามแหล่งขยะหรือตามพื้นที่ต่างๆ จึงเปรียบเหมือนแหล่งอาหารชั้นดีของเหล่านกพิราบ

พ้นไปจากเศษอาหารที่เป็นปัญหาของเมืองและกลายเป็นของกินให้สัตว์ในเมืองประทังชีวิต นิสัยใจบุญของคนไทยที่ชอบโปรยอาหารให้นกพวกนี้ยังเป็นหนึ่งในสาเหตุการเพิ่มปริมาณของนกพิราบตามเมืองใหญ่

ในปี 2567 กรมเจ้าท่ามีการประกาศขอความร่วมมือประชาชนผู้ใช้บริการท่าเรือ ห้ามให้อาหารนกพิราบบริเวณท่าเรือโดยสารสาธารณะในแม่น้ำเจ้าพระยา หรือในบริเวณพื้นที่สาธารณะต่างๆ ก็ประกาศสั่งห้าม หากฝ่าฝืนอาจมีความผิดตาม พ.ร.บ.รักษาความสะอาดและความเป็นระเบียบเรียบร้อยของบ้านเมือง มีความผิดทางวินัย ต้องชำระค่าปรับเป็นพินัยไม่เกิน 2,000 บาท

เพราะปฏิเสธไม่ได้ว่า เจตนาของผู้คนในการให้อาหารนกล้วนแล้วแต่เป็นความตั้งใจที่ดี แต่การให้อาหารนกพิราบบ่อยๆ ก็ทำให้เหล่าสัตว์มีปีกจดจำแหล่งอาหารของพวกมัน และแห่กันมารวมตัวกันบริเวณพื้นที่สาธารณะอย่างวัดหรือท่าเรือ ก่อให้เกิดภาพลักษณ์ที่ไม่เป็นระเบียบ สกปรก เต็มไปด้วยเชื้อโรค

หาทางออกให้นกพิราบอยู่ร่วมกับเมือง

ดูเหมือนว่าสาเหตุการเพิ่มจำนวนของนกพิราบจะมีปัจจัยทั้งจากสภาพแวดล้อมของเมืองใหญ่และพฤติกรรมของมนุษย์ แต่ในขณะเดียวกัน หลายหัวเมืองก็กำลังหาทางออกกับปัญหานกพิราบล้นเมือง ไม่ว่าจะเป็นการออกกฎหมาย สั่งห้ามให้อาหารแก่นกพิราบ หรือกรณีของจังหวัดเชียงใหม่ที่มีการกวาดล้างกลุ่มผู้ค้าอาหารนกพิราบบริเวณประตูท่าแพ

การจัดการและดูแลปัญหา ‘นกพิราบล้นเมือง’ คงไม่ได้ทำได้ง่ายๆ แค่กำจัดสิ่งมีชีวิตชนิดนี้ให้หมดไป แต่หากจะจัดการเรื่องนี้อย่างยั่งยืนต้องครอบคลุมไปถึงการปรับพฤติกรรมของคน และสร้างนโยบายจัดการเมือง เพื่อลดปริมาณของนกพิราบในระยะยาว

ไม่ว่าจะเป็นการแยกขยะในพื้นที่สาธารณะให้รัดกุมมากขึ้น ป้องกันนกพิราบมาจิกกินเศษอาหารและทิ้งมูลของตนไว้ในบริเวณนั้นๆ ออกแบบหรือปรับโครงสร้างอาคารและพื้นที่ไม่ให้นกพิราบมาทำรังหรือวางไข่ ไปจนถึงการควบคุมปริมาณพิราบเมืองไม่ให้ขยายพันธุ์เพิ่ม ผ่านการใช้ยาคุมกำเนิดเพื่อควบคุมอัตราการเกิดของลูกนก

แม้ปัจจุบันนกพิราบจะถูกมองว่าเป็นศัตรูของเมืองใหญ่ แต่แท้จริงแล้วพวกมันล้วนเป็นผลลัพธ์ของการออกแบบเมืองและพฤติกรรมมนุษย์ที่บ่มเพาะการดำรงอยู่ของสัตว์ชนิดนี้มาอย่างช้านาน ดังนั้นท้ายที่สุดแล้วเมืองอาจไม่จำเป็นต้องปราศจากนกพิราบ แต่ต้องเปิดพื้นที่และมีนโยบายรองรับให้คนและนกพิราบอยู่ร่วมกันได้อย่างไม่เดือดร้อนฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง สมกับที่มนุษย์แต่งตั้งให้พวกมันเป็นสัญลักษณ์แห่งสันติภาพ

---

Sources :
Discover Wildlife | t.ly/gIvQL
Rentokil | t.ly/XI4Ln
YouTube : Insider Science | t.ly/ZCYtU
กรมเจ้าท่า | t.ly/tJxMo

การออกแบบเมือง ความสะอาด ตึก นกพิราบ สัตว์ในเมือง