การขอสัญชาติไทยยังคงเป็นปัญหาคาราคาซัง และสร้างอุปสรรคในการใช้ชีวิตให้กับ ‘กลุ่มคนไร้สัญชาติ’ ในประเทศไทยมาอย่างต่อเนื่อง เพราะการมีตัวตนในสถานะบุคคล ต้องระบุผ่านการมีสัญชาติรองรับ นั่นทำให้พวกเขาถูกผลักเป็นชายขอบ ถูกทำให้รู้สึกแปลกแยก
“ใช้เวลายื่นขอสัญชาติยาวนานถึง 8 ปีและเพิ่งจะได้ถ่ายบัตรประจำตัวประชาชนเมื่อไม่นานมานี้”
เมื่อกลุ่มคนไร้สัญชาติอยากจะสร้างตัวตนด้วยการขอสัญชาติกลับมีปัญหามากมายเกิดขึ้นใช้เวลานานบ้างโดนเลี่ยงบ้างค่าใช้จ่ายสูงถูกเรียกผลประโยชน์ส่วนตัวจากนายหน้ารวมถึงกระบวนการตรวจสอบที่ค่อนข้างใช้เวลานานเหล่านี้คือเหตุผลที่ทำให้นักกิจกรรมเยาวชนไร้สัญชาติสามคนจากจังหวัดเชียงใหม่ ชาติ – สุชาติ อิ่งต๊ะ, เอก – ปติภาร นาหลง และตี๋ – ตี๋ นาหยอด รวมตัวกันสร้างสรรค์ ‘สื่อเพื่อการขอสัญชาติ’ เพื่อให้ความรู้ด้านการขอสัญชาติ ผ่านการประกวดโครงการ Youth Co:Lab Thailand 2019 และคว้ารางวัลรองชนะเลิศอันดับสองได้ในที่สุด เรามีโอกาสได้พูดคุยกับ ‘ชาติ’ ตัวแทนเยาวชนไร้สัญชาติจากจังหวัดเชียงใหม่ ถึงจุดเริ่มต้นของความตั้งใจที่จะทำเพื่อคนไร้สัญชาติ
มีอยู่แต่เข้าไม่ถึง
ชาติ : เนื่องจากพื้นที่จังหวัดเชียงใหม่ มีคนไร้สัญชาติจำนวนมากเป็นอันดับต้นๆ ของประเทศครับ พวกผมเองก็เป็นหนึ่งในนั้น ซึ่งรัฐไทยมีข้อกฎหมายว่า สามารถยื่นขอรับรองสัญชาติไทยได้หากมีคุณสมบัติครบตามที่กฎหมายระบุไว้ แต่ในปัจจุบันสิ่งที่เกิดขึ้น ยังคงมีคนไร้สัญชาติจำนวนมากเข้าไม่ถึงกระบวนการการยื่นขอสัญชาติ ซึ่งเกิดจากหลายๆ ปัจจัย เช่น ไม่มีความรู้ ไม่รู้จะเริ่มยังไง ถูกเรียกรับผลประโยชน์ พอไม่มีเงินจ่าย ก็ไม่ได้เข้าสู่กระบวนการ จึงทำให้เสียโอกาสหลายอย่าง และเข้าไม่ถึงสิทธิขั้นพื้นฐานครับ
ซึ่งที่ผ่านมา ส่วนมากจะเป็นคนที่ประสบความสำเร็จที่สามารถยื่นขอรับรองสัญชาติได้ เพราะเป็นบุคคลที่สังคมให้ความสนใจ มีสื่อไปทำข่าวติดตามผล เราจึงคิดว่า หากมีการนำเสนอ ติดตาม โดยการใช้สื่อ อาจทำให้ขั้นตอนการยื่นขอสัญชาติ รวดเร็วและมีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น และที่สำคัญคือไม่มีการเรียกรับผลประโยชน์เกิดขึ้นด้วยครับ
เพราะเจอมากับตัว
ประสบการณ์การขอสัญชาติที่ทั้งสามคนพบเจอมาด้วยตัวเอง กลายเป็นรอยแผลที่จำไม่เคยลืม ซึ่งพวกเขาไม่อยากให้สิ่งเหล่านี้เกิดขึ้นกับกลุ่มคนไร้สัญชาติซ้ำแล้วซ้ำเล่า
ชาติ : ตัวผมเองได้ถ่ายบัตรประจำตัวประชาชนตอนอายุ 22 ปีครับ เนื่องจากไม่มีเงินในการดำเนินการ ส่วนเพื่อนอีกสองคนอย่าง ‘เอก’ ต้องใช้เวลายื่นขอสัญชาติยาวนานถึง 8 ปี และเพิ่งจะได้ถ่ายบัตรประจำตัวประชาชนเมื่อไม่นานมานี้ และสิ่งที่ผมกับ ‘ตี๋’ เคยเจอเหมือนกันคือ
“ตอนที่ต้องย้ายมาเรียนในเมืองครูบางท่านมักถามว่าจะเรียนไปทำไมเรียนไปก็ใช้อะไรไม่ได้”
จริงๆที่เจอมากับตัวรุนแรงกว่านี้นะครับแต่เกรงว่าจะส่งผลกระทบต่อการทำงานในพื้นที่ในอนาคตเพราะไม่มั่นใจว่าจะเผยแพร่ทางไหนครับ
ไม่อยากให้ใครได้เจออีก
ชาติ เอก และ ตี๋เริ่มกระบวนการทำงานอย่างจริงจัง แม้จะยังเป็นเยาวชน แต่ความตั้งใจและมุ่งมั่นของเขาใหญ่เกินตัว
ชาติ : สิ่งที่เราต้องการจะทำคือ สร้างพื้นที่แลกเปลี่ยนความคิดเห็น จะทำคลิปวีดีโอ เพื่อเผยแพร่ความรู้เรื่อง การดำเนินการยื่นขอรับรองสัญชาติ ว่ามีเงื่อนไขอย่างไร ต้องเตรียมอะไรบ้าง ต้องดูกฎหมายอะไร มาตราไหน แล้วใครบ้างที่สามารถขอสัญชาติได้ หลังจากนั้นก็จะมีการพาเคสที่มีปัญหาไปยื่นขอสัญชาติ โดยขอความร่วมมือ ทั้งในส่วนของภาครัฐ และภาคประชาสังคมที่ทำงานในพื้นที่ เพื่อจะจัดทำเป็นสารคดีสั้น ติดตามกระบวนการการยื่นขอสัญชาติ และพร้อมกันนี้ก็จะมีการจัดทำวีดีโอ เผยแพร่วิถีชีวิต วัฒนธรรมของคนไร้สัญชาติ เพื่อให้สังคมได้รับรู้เกี่ยวกับคนไร้สัญชาติมากยิ่งขึ้น
สิ่งที่อยากให้เกิดขึ้นจริง
“คนไร้สัญชาติต้องเข้าถึงกระบวนการการยื่นขอสัญชาติอย่างเท่าเทียมและทั่วถึง”
ชาติ : เป้าหมายหลักของเราคือ คนไร้สัญชาติต้องเข้าถึงกระบวนการการยื่นขอสัญชาติอย่างเท่าเทียมและทั่วถึงโดยไม่มีการเรียก รับผลประโยชน์ใดๆ ทั้งสิ้น รวมถึงมีแกนนำในชุมชนที่สามารถให้ความรู้เรื่องการยื่นขอสัญชาติได้ รวมถึงฝึกฝนให้คนในชุมชนทำสื่อได้ด้วยตัวเอง เพื่อนำเสนอสิ่งที่เกิดขึ้นออกไปยังสาธารณะ และคนไร้สัญชาติต้องได้รับสิทธิขั้นพื้นฐาน ได้รับการศึกษาที่เท่าเทียม และไม่ถูกจำกัดอาชีพการงาน ส่วนเป้าหมายที่รองลงมา เราอยากให้สังคมรับรู้ถึงการมีอยู่ของคนไร้รัฐ ไร้สัญชาติมากยิ่งขึ้น โดยไม่มองว่า คนไร้สัญชาตินั้นเป็นภัยคุกคามหรือเป็นอื่น
คนทุกคนเท่ากัน
ชาติ : สิ่งที่เราอยากให้ทุกคนในสังคมตระหนักคิดอยู่เสมอ คือเรื่องสิทธิมนุษยชน หากทุกคนมีความตระหนักถึงเรื่องนี้ ก็จะทำให้เกิดสังคมที่น่าอยู่ขึ้น ทุกคนเคารพซึ่งกันและกัน ทุกคนมองว่า คนคือคนเท่ากัน เราอยากเห็นสังคมที่เคารพซึ่งกันและกัน ทุกคนสามารถอยู่ร่วมกันได้แม้ว่าจะมีความต่างทางเชื้อชาติ ศาสนา ความเชื่อ จะดำหรือขาว จะสูงหรือต่ำ ทุกคนควรเคารพซึ่งศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ของคนทุกคน
บทสนทนาครั้งนี้ ทำให้เราเห็นความมุ่งมั่นอย่างเต็มเปี่ยมของเยาวชนที่หลายคนมองว่าเป็นอื่น ที่จะสร้างการมีตัวตน และสร้างให้เกิดความเท่าเทียมกับของคนไร้สัญชาติอย่างแท้จริง ท้ายที่สุด ชาติยังย้ำกับเราอีกครั้งว่า
“สิ่งสำคัญที่สุดคือ เราไม่อยากให้ประเทศนี้มีคนไร้รัฐ ไร้สัญชาติ”
Writer
