ท่ามกลางเขตพระนครที่อุดมไปด้วย ‘ท่า’ ต่างๆ มากมาย ไม่ว่าจะท่าพระจันทร์ ท่ามหาราช หรือท่าช้าง ใครจะรู้ว่ามีอีกหนึ่งท่าที่ซ่อนตัวอยู่อย่าง ‘ท่าพิพิธภัณฑ์’
เดิมทีแล้วคำว่า ท่า ใช้กับสถานที่อย่าง ‘ท่าเรือ’ หรือจุดขึ้นลงริมแม่น้ำเพื่อสัญจรทางเรือ ซึ่งเป็นศูนย์กลางเชื่อมต่อของคนไทยสมัยก่อน เช่นเดียวกัน ท่าพิพิธภัณฑ์ซึ่งตั้งอยู่บริเวณโครงการท่าช้าง วังหลวง ก็เกิดขึ้นด้วยความตั้งใจที่จะเป็นจุดเชื่อมโยงเรื่องราวหลากหลายที่น่าสนใจ เปรียบเสมือนบทบาทของท่าเรือที่เชื่อมต่อการเดินทางของผู้คน
คอลัมน์ One Day With… ในซีรีส์ ‘MUSEUM-IN-SIGHT เพ่งพิศพิพิธภัณฑ์’ ขอชวนล่องเรือมาลงที่ท่าพิพิธภัณฑ์ พร้อมกับสำรวจมิวเซียมใจกลางพระนครผ่านถ้อยคำนายท่า ‘คุณพิ-พิริยะ วัชจิตพันธ์’ และ ‘คุณออน-กรกมล วัชจิตพันธ์’ ผู้ก่อตั้งและเป็นต้นตอความคิดของทุกนิทรรศการที่เกิดขึ้น ณ สถานที่แห่งนี้
พิพิธภัณฑ์ใจกลาง ‘พระนคร’
แม้จะมีโอกาสได้แวะเวียนมาแถวนี้อยู่บ่อยครั้ง แต่ส่วนใหญ่ก็มักเป็นการสัญจรผ่านไปมาระหว่างบริเวณรถไฟฟ้า MRT สถานีสนามไชยกับแถวสนามหลวงเสียมากกว่า ทำให้นี่เป็นครั้งแรกของเราในการมาเยือนท่าพิพิธภัณฑ์ที่ตั้งอยู่บริเวณ ‘โครงการท่าช้าง วังหลวง’ และอยู่ติดกับ ‘ท่าช้าง’ ท่าเรือที่มีผู้คนมากมายแวะเวียนมาใช้บริการอยู่ตลอดเวลา
ความตั้งใจของท่าพิพิธภัณฑ์คือ อยากให้เมืองไทยมีพิพิธภัณฑ์ที่ตั้งอยู่ใจกลางเมือง พร้อมกับการมีสถานที่เชิงประวัติศาสตร์หรือพิพิธภัณฑ์อื่นล้อมรอบ ซึ่งพระนครคือย่านที่มีทั้งวัดพระแก้ว โบราณสถานต่างๆ หรือกระทั่งพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร ซึ่งอยู่ในระยะที่สามารถเดินเชื่อมต่อกันได้
ด้วยเหตุนี้ ‘ย่านพระนคร’ จึงเป็นหมุดหมายในด้านทำเลที่ตั้งของท่าพิพิธภัณฑ์อย่างไร้ข้อกังขา
โครงการท่าช้าง วังหลวง โอบล้อมด้วยตึกสีเหลืองและประตูสีเขียวที่เป็นเอกลักษณ์ของตึกในย่านและดึงดูดสายตาผู้คน ทว่าสิ่งที่สะดุดตาไม่แพ้กันคือ ‘ไดโนเสาร์’ ขนาดใหญ่ที่ตั้งตระหง่านอยู่หน้าโครงการ ราวกับกำลังทักทายผู้คนที่สัญจรผ่านไปมา
สิ่งมีชีวิตจำลองชิ้นนี้คือหนึ่งในผลงานของ ‘Thainosaur’ นิทรรศการจากท่าพิพิธภัณฑ์ที่บอกเล่าความเป็นไปของไดโนเสาร์และสัตว์ดึกดำบรรพ์ในประเทศไทย ซึ่งเป็นนิทรรศการลำดับที่ 2 ที่ทางท่าพิพิธภัณฑ์จัดขึ้นนับตั้งแต่เปิดทำการ
สำรวจ ‘ความเป็นท่า’ ในบริบทพิพิธภัณฑ์
เรานัดพบ ‘คุณพิ-พิริยะ วัชจิตพันธ์’ และ ‘คุณออน-กรกมล วัชจิตพันธ์’ ผู้ก่อตั้งท่าพิพิธภัณฑ์และหัวเรือหลักในการบริหาร รวมถึงดูแลการจัดนิทรรศการ ที่โซนคาเฟ่ของ Museum Pier เพื่อถามไถ่ถึงเส้นทางการเดินทางของท่าพิพิธภัณฑ์กันสักเล็กน้อย ก่อนที่คุณพิจะสวมบทบาทเป็นหัวหน้าไกด์พาพวกเราเดินทัวร์วันนี้
“สาเหตุที่ใช้ชื่อนี้เพราะเราไม่ได้กำหนดนิยามชัดเจนว่าจะจัดแสดงงานประเภทไหน ท่าพิพิธภัณฑ์จึงเป็นชื่อที่เปิดกว้างและให้ความหมายกลางๆ อีกอย่างท่าเรือถูกใช้เป็นจุดเชื่อมต่อการเดินทาง ท่าพิพิธภัณฑ์เองก็อยากเป็นจุดเชื่อมต่อเรื่องราวต่างๆ ที่น่าสนใจ” คุณพิตอบข้อสงสัยเราถึงที่มาของชื่อท่าพิพิธภัณฑ์
ทุกนิทรรศการและกิจกรรมที่ดำเนินอยู่ภายในพิพิธภัณฑ์แห่งนี้ล้วนมาจากความสนใจของคุณพิ ไม่เว้นแม้แต่นิทรรศการที่ผ่านมาอย่าง ‘200 Years Journey Through Thai Modern Art History’ ที่นำเสนอประวัติศาสตร์ศิลปะสมัยใหม่ของไทยผ่านการร้อยเรียงตามยุคสมัยตั้งแต่ 200 ปีก่อนจนถึงปัจจุบัน ซึ่งไม่ใช่เป็นเพียงความสนใจของเขาเท่านั้นแต่ยังเป็นของสะสมส่วนตัวของหัวเรือที่นี่ด้วย
หลังจากพูดคุยถึงที่มาที่ไปของท่าพิพิธภัณฑ์พอหอมปากหอมคอแล้ว ก็ถึงเวลาเคลื่อนตัวไปสำรวจส่วนนิทรรศการ ซึ่งในช่วงเวลาที่เราไปโซนนี้กำลังจัดแสดงชิ้นส่วนไดโนเสาร์ไทยทั้งแบบจำลองและของจริงภายใต้ชื่อนิทรรศการ Thainosaur
“จริงๆ ที่ไทยเองมีชิ้นส่วนไดโนเสาร์อยู่เยอะมากแต่คนไม่ค่อยรู้จัก เลยอยากจัดงานนี้ขึ้นมาเพื่อให้คนได้รู้จักไดโนเสาร์ไทย รวมถึงสัตว์ดึกดำบรรพ์อื่นๆ” คุณพิเล่าถึงภาพการรับรู้ของคนไทยที่มีต่อไดโนเสาร์ ซึ่งส่วนใหญ่แล้วมักคุ้นเคยกับไดโนเสาร์ต่างประเทศมากกว่า อีกทั้งยังมีรูปแบบการนำเสนอในมุมสนุกสนานมากกว่าเชิงวิทยาศาสตร์
ดังนั้นภายในนิทรรศการนี้จึงประกอบด้วยชิ้นส่วนจำลองและของจริง เพื่อให้ผู้คนที่มาเยี่ยมเยียนได้เห็นภาพและซึมซับเรื่องราวยุคไดโนเสาร์เป็นใหญ่ได้ชัดเจนที่สุด
“หุ่นจำลองพวกนี้ใช้เวลาปั้นนานมากและใช้ผู้เชี่ยวชาญเยอะในการทำขึ้นมา เนื่องจากสัตว์ดึกดำบรรพ์ที่จะโชว์มีหลายชนิด และเราอยากทำให้สมจริงกับข้อมูลทางวิทยาศาสตร์มากที่สุด” คุณพิเล่าพร้อมป้ายยาเราว่า นิทรรศการนี้คือการโชว์ไดโนเสาร์และสัตว์ดึกดำบรรพ์ไทยที่ครบถ้วนที่สุดตั้งแต่เคยมีมา
กลยุทธ์บริหารจัดการพิพิธภัณฑ์แบบนักธุรกิจ
ในระหว่างการเดินสำรวจจากชั้นหนึ่งสู่ชั้นสอง นอกจากผู้คนที่แวะเวียนเข้ามาชมเรื่อยๆ แล้วนั้น เราเห็นชิ้นงานศิลปะร่วมสมัยสไตล์ต่างๆ แทรกอยู่บริเวณทางเดินระหว่างห้องจัดแสดง ชิ้นงานเหล่านี้เป็นการร่วมมือกับศิลปินไทยที่หากใครไม่สนใจไดโนเสาร์ก็แวะมาดูแทนได้
“การคอลแลบกับศิลปินคือหนึ่งในกลยุทธ์ที่ทำให้ท่าพิพิธภัณฑ์ไม่น่าเบื่อ” ไกด์กิตติมศักดิ์ของเรากล่าว
เพราะเป็นที่รู้กันว่า ธรรมชาติของพิพิธภัณฑ์ไม่ใช่ธุรกิจที่สร้างกำไรได้มหาศาล และปัจจัยหลายอย่างในไทยก็ไม่เอื้อให้คนเดินมิวเซียมเท่าไหร่นัก ในฐานะพิพิธภัณฑ์เอกชน โจทย์ใหญ่ของผู้บริหารคือการทำให้คนเข้ามาใช้บริการให้เพียงพอในระดับที่พิพิธภัณฑ์สามารถอยู่ได้ด้วยตัวเอง
“มิวเซียมควรมีการเปลี่ยนแปลงอยู่เรื่อยๆ เพื่อทำให้คนยังกลับมาดู” หลักการที่ใช้ในการจัดการดูแลมิวเซียม ซึ่งเป็นสิ่งที่คุณพิฉุกคิดได้จากการไปพิพิธภัณฑ์ต่างประเทศมาหลากหลายแห่ง
เขามองว่า หากจัดแสดงผลงานถาวรจะทำให้ผู้คนมาชมงานแค่ครั้งเดียวและไม่กลับมาซ้ำ ท่าพิพิธภัณฑ์จึงตั้งตัวเป็นมิวเซียมที่จัดแสดงนิทรรศการแบบหมุนเวียนไปเรื่อยๆ ทุก 3 – 6 เดือน
อย่างไรก็ตาม การบริหารท่าพิพิธภัณฑ์ของคุณพิในบทบาทนักธุรกิจผู้รักศิลปะนั้นยังมีหลักการคิดอีกมากมาย และแทรกอยู่ในทุกกระบวนทัศน์ หากมองการจัดนิทรรศการของท่าพิพิธภัณฑ์เป็นภาพยนตร์ที่มีขั้นตอนการ Pre-Pro-Post ก็จะพบว่ามีดีเอ็นเอความเป็นนักธุรกิจแทรกอยู่ในทุกขั้นตอนอย่างแนบเนียน
หนึ่งในนั้นคือ การเลือกจัดนิทรรศการตามกระแสความสนใจของคนทั่วไป แม้ทุกงานที่เกิดขึ้นมักเริ่มต้นจากความสนใจของคุณพิเป็นฐานหลักก็ตาม แต่การเลือกวันจัดแสดงให้ตรงกับกระแสสังคมที่กำลังมาแรงก็เป็นเรื่องที่ทางท่าพิพิธภัณฑ์เล็งเห็นความสำคัญ ยกตัวอย่างนิทรรศการ Thainosaur เองก็จัดในช่วงเวลาที่ภาพยนตร์จูราสสิค เวิลด์เข้าฉายในประเทศไทย เพราะหากใครไปดูแล้วอินก็มาฟินต่อได้ที่นิทรรศการนี้
หรือกระทั่งในขั้นตอนการจัดนิทรรศการ ทางคุณพิก็อยากให้คนที่เข้ามาดูได้รับความรู้สึกสนุกสนานเหมือนดูภาพยนตร์ที่พ่วงความรู้กลับบ้าน ส่งผลให้มีการออกแบบพื้นที่ถ่ายรูป เพื่อให้ผู้ชมนั้นนำภาพไปโพสต์หรือแชร์ต่อ พร้อมดึงให้คนใหม่ๆ รู้จักและมาเยือนท่าพิพิธภัณฑ์แห่งนี้
และหากเดินดูงานครบแล้ว ทางท่าพิพิธภัณฑ์ยังมีช็อปจำหน่ายสินค้า ซึ่งเป็นความร่วมมือกันระหว่างมิวเซียมและ ‘happening shop’ ซีเลกต์ช็อปที่รวบรวมงานศิลปะจากนักออกแบบรุ่นใหม่ให้คนที่สนใจแวะมาซื้อได้ แอบกระซิบว่าสาขานี้ของเยอะและมีของที่ไม่เคยเห็นจากสาขาอื่นอีกด้วย
“เราพยายามบริหารท่าพิพิธภัณฑ์ให้เป็นเหมือนหน่วยหนึ่งในธุรกิจ” คุณออนเสริมถึงความตั้งใจที่อยากให้ท่าพิพิธภัณฑ์สามารถสร้างรายได้ด้วยตัวเอง แบบที่คนเป็นเจ้าของไม่ต้องควักเงินมาใช้จ่ายเองในทุกๆ เดือน
มีกลยุทธ์อย่างเดียวไม่พอ ต้องมีคุณภาพด้วย
หลังจากพูดคุยกันถึงกลยุทธ์การบริหารท่าพิพิธภัณฑ์กันอยู่นาน ตอนนี้เราก็เดินมาถึงชั้นสุดท้ายของ Thainosaur โซนจัดแสดงชิ้นส่วนสัตว์ดึกดำบรรพ์ ซึ่งเป็นหนึ่งในของสะสมจากคอลเลกชันส่วนตัวของคุณพิ
“ตอนจัดแสดงงานที่หอศิลป์แห่งชาติได้รับผลตอบรับดีมาก เลยทำให้รู้ว่าคนอยากเห็นของหายากที่ไม่ค่อยได้เห็น ซึ่งตรงกับความสนใจเราทั้งในฐานะที่สะสมเองและรู้จักนักสะสมของเหล่านี้”
“อีกอย่างในทุกนิทรรศการเราจะทำงานกับคนที่เชี่ยวชาญในด้านนั้นๆ อย่าง Thainosaur เราก็ไปติดต่อแฟนพันธุ์แท้ไดโนเสาร์มาช่วยดูแลเนื้อหาให้ เพราะการมีคนที่คุยเรื่องไดโนเสาร์ทุกวันเข้ามาช่วย ทำให้นิทรรศการของเราแตกต่างจากภาพจำไดโนเสาร์ทั่วไป เพราะนี่คือข้อมูลทางวิทยาศาสตร์ที่อัปเดตสุด” คุณออนเล่าเสริม
ปัจจุบันท่าพิพิธภัณฑ์มีพนักงานประมาณ 7 – 8 คน ซึ่งถือว่าไม่เยอะมากสำหรับหน่วยงานในฐานะพิพิธภัณฑ์ และจะเน้นไปที่ฝ่ายดำเนินงานมากกว่าทีมหลังบ้านในการจัดนิทรรศการ
คุณพิรับหน้าที่เป็นหัวเรือหลักในการคิด จัดทำโครงนิทรรศการ และร่วมมือกับคิวเรเตอร์ข้างนอกที่เชี่ยวชาญในประเด็นนั้นๆ ส่วนการจัดการภาพรวมในท่าพิพิธภัณฑ์จะเป็นคุณออนที่เข้ามาช่วยดูแล
สรุปได้ว่า องค์ประกอบระหว่างความสนใจที่มีเป็นทุนเดิม บวกกับความรู้และความเชี่ยวชาญจากทีมผู้ร่วมงาน ส่งผลให้นิทรรศการของท่าพิพิธภัณฑ์มีความน่าสนใจทั้งในแง่เนื้อหาและความลึกซึ้งทางวิชาการ พร้อมกับนำเสนอในรูปแบบที่เข้าถึงผู้ชมได้อย่างลงตัว
‘ความเข้าถึงง่าย’ คือกุญแจสำคัญที่ทำให้ผู้ชมรักพิพิธภัณฑ์
หลังจากสำรวจชั้นจัดแสดงงานของท่าพิพิธภัณฑ์จนเกือบครบแล้ว เราจะเห็นชิ้นส่วนและรายละเอียดเล็กๆ น้อยๆ ของนิทรรศการเยอะมาก ไม่ว่าจะเป็นงานศิลปะที่คอลแลบกับศิลปินไทย หรืออุกกาบาตที่นำมาโชว์ แต่สิ่งที่สะดุดตาเราในฐานะผู้ชมที่สุดเห็นจะเป็นป้ายข้อมูลขนาดกะทัดรัด พร้อมกับข้อความอ่านง่ายชวนมอง ก่อนจะมารู้ภายหลังว่าเป็นป้ายที่จัดทำไว้สำหรับเด็ก
“เราได้ไอเดียการทำป้ายนี้มาจากตอนไปมิวเซียมที่ญี่ปุ่น ซึ่งมีผู้เข้าชมเป็นเด็กเยอะมาก ทั้งที่เนื้อหาในพิพิธภัณฑ์ดูไม่ใช่สิ่งที่เด็กจะชอบ เลยลองหาเหตุผลดู ปรากฏว่าเขามีป้ายให้ข้อมูลที่เขียนด้วยภาษาที่อ่านง่าย และชวนเด็กตั้งคำถาม พอเด็กอ่านแล้วเกิดความสงสัย พ่อแม่ก็ต้องอ่านป้ายอธิบายอีกทีเพื่อตอบคำถามลูก”
คำอธิบายถึงแนวคิดแรกเริ่มที่คุณพิริยะได้แรงบันดาลใจจากกิมมิกเล็กๆ เช่นนี้ ทำให้ทั้งตัวผู้ปกครองและเด็กเองต่างได้ผลประโยชน์ทั้งคู่ ซึ่งตรงกับความตั้งใจของเขาที่อยากให้ท่าพิพิธภัณฑ์เป็นมิตรต่อคนทุกวัย
“พอเราเป็นคนนอกมาก่อน เนื้อหาไหนที่ดูยากเกินไป คนทั่วไปอาจไม่เข้าใจ เราจะคอยบอกเขาและปรับให้ทุกคนสามารถเข้าถึงได้ บวกกับเราเป็นคนเที่ยวมิวเซียมอยู่แล้ว อะไรที่เราอยากเห็นในพิพิธภัณฑ์ก็จะนำมาใส่ด้วย” คุณออนสะท้อนอีกมุมมองหนึ่งที่ช่วยให้พิพิธภัณฑ์แห่งนี้มีบรรยากาศที่เป็นมิตร
จุดนี้เองที่ทำให้เราพอจับต้นชนปลายถูกว่า ทำไมท่าพิพิธภัณฑ์ถึงได้รับกระแสตอบรับที่ดีในฐานะพิพิธภัณฑ์ที่เปิดมาไม่นาน
จากชิ้นงานหมุนเวียนสู่ความเป็นสากล
หลังจากสำรวจนิทรรศการหลักเรียบร้อยแล้ว พวกเราได้เดินออกมาดูช้างและไดโนเสาร์จำลองที่ตั้งอยู่บริเวณหน้าท่าพิพิธภัณฑ์ ซึ่งคุณพิริยะบอกกับเราว่า สาเหตุที่ต้องมาตั้งโชว์ไว้ด้านนอกเนื่องจากข้อจำกัดด้านพื้นที่ที่ไม่พอในการจัดแสดง และยังมีชิ้นงานอีกมากมายที่ยังไม่ได้จัดแสดง
ฟังดูเป็นข้อจำกัด แต่จริงๆ แล้วนั่นนับเป็นแต้มต่อของคนมาเดินท่าพิพิธภัณฑ์ เพราะต่อให้เป็นนิทรรศการเดิม แต่สิ่งของที่จัดแสดงจะมาใหม่เพิ่มขึ้นเรื่อยๆ
“คนชอบถามเราว่า ชิ้นงานเยอะแยะแบบนี้งานจบแล้วเอาไปไว้ไหน ยกกลับบ้านเหรอ จริงๆ แล้วทุกชิ้นงานที่ทำขึ้น เราเลือกประเด็นที่เป็นสากลมากที่สุด มีเนื้อหาภาษาอังกฤษรองรับ และสามารถถอดประกอบเพื่อขนย้ายได้ ดังนั้นนิทรรศการของเรายังนำไปจัดแสดงที่พิพิธภัณฑ์อื่นๆ ได้อีก” คุณพิเล่าถึงความตั้งใจของท่าพิพิธภัณฑ์ที่ไม่ได้อยากจัดแสดงนิทรรศการหมุนเวียนเท่านั้น แต่ยังทำชิ้นงานที่สลับผลัดเปลี่ยนไปโชว์ที่อื่นได้ด้วย
นอกจากนั้นแล้ว ท่าพิพิธภัณฑ์ยังมีแผนการในอนาคตที่อยากนำนิทรรศการจากเมืองนอกมาจัดแสดงเช่นกัน อีกทั้งก่อนจากกันคุณออนยังแอบกระซิบกับเราอีกว่า ท่าพิพิธภัณฑ์กำลังเตรียมโปรเจกต์พิเศษที่เปิดโอกาสให้ผู้คนได้ลองทำสิ่งที่ปกติไม่อาจทำได้ในมิวเซียม แต่จะเป็นกิจกรรมอะไรนั้นอยากให้รอติดตาม
ระหว่างที่กำลังเดินสำรวจทิ้งท้าย เป็นเรื่องน่าแปลกใจเหมือนกันที่ผู้คนที่เข้าออกท่าพิพิธภัณฑ์มีสัดส่วนเป็นคนไทยมากกว่าชาวต่างชาติ เพราะหากอิงตามโลเคชันแล้วนั้น ย่านพระนครและความเป็นเมืองเก่าคือหมุดหมายของนักท่องเที่ยวต่างประเทศมากกว่า
“นี่ก็เป็นอินไซต์ที่น่าตกใจสำหรับเรา พอท่าพิพิธภัณฑ์เปิดทำการ เราถึงรู้ว่าสัดส่วนคนมาไม่ใช่ชาวต่างชาติแต่กลับเป็นคนไทย โดยเฉพาะวัยรุ่น
“เราเคยเข้าใจว่าคนไทยไม่มีวัฒนธรรมการเดินพิพิธภัณฑ์ดูงานศิลปะ แต่จริงๆ แล้วถ้าพิพิธภัณฑ์คุณถูกจริตเขา มีอะไรให้ดู เชื่อสิเขามาแน่” นายท่าประจำท่าพิพิธภัณฑ์ตอบเราอย่างยิ้มแย้ม ก่อนกลับไปทำหน้าที่ดูแลท่าเรือที่บรรจุเรื่องราวสนุกๆ และคิดหานิทรรศการใหม่ๆ มาเรียกคนเทียบท่าต่อไป
ใครมีโอกาสไปแถวพระนครอีก ลองขยับจากท่ามหาราชและท่าช้าง มาแวะท่าพิพิธภัณฑ์ดูบ้าง ก็น่าจะเข้าท่าดีเหมือนกันนะ
‘MUSEUM-IN-SIGHT เพ่งพิศพิพิธภัณฑ์’ คือซีรีส์บทสัมภาษณ์ในคอลัมน์ One Day With… จาก Urban Creature ที่จะพาไปสำรวจพิพิธภัณฑ์ที่ได้รับรางวัล Museum STAR ว่า กว่าจะมาเป็นแหล่งเรียนรู้ติดดาวให้เราเข้าชม มีอินไซต์อะไรที่คนเข้าชมอย่างเราๆ ไม่เคยเห็นมาก่อนบ้าง
Writer
ชิดชนก โปร่งสูงเนิน
Photographer
ศิริน ม่วงมัน
Graphic Designer
