กาลครั้งหนึ่ง ‘ร้านเช่าหนังสือ’ เคยเป็นแลนด์มาร์กที่ทำให้บางคนพบหนังสือเล่มโปรดราวกับว่าเป็นพรหมลิขิต และเป็นสถานที่อัปเดตนิยายแจ่มใส มังงะโชโจ ค้นหนังสือคลาสสิกจนมือเปื้อนหมึก คุยกับเฮียเจ้าของร้านจนได้ส่วนลด หรือเป็นแหล่งนัดเจอชาวแก๊งหลังเลิกเรียนยอดฮิต…พูดแล้วก็คิดถึง

จากที่เคยเป็นพื้นที่เบาใจของนักอ่านหนังสือ เผลอแป๊บเดียวช่วงหลายปีมานี้ ราคาหนังสือสูงขึ้นสวนทางกับค่าครองชีพที่ต่ำ ร้านเช่าหนังสือเป็นหนึ่งในฟันเฟืองที่ช่วยกระชับช่องว่างความเหลื่อมล้ำทางรายได้ และทำให้ผู้คนเข้าถึงความรู้ที่หลากหลาย กระตุ้นให้คนเข้าถึงหนังสือได้โดยไม่ต้องจ่ายราคาเต็ม ต้องปิดตัวลงเพราะเศรษฐกิจประเทศซบเซา 

วันที่ไม่สามารถบอกเพื่อนได้ปุ๊บปั๊บว่า “มึง วันนี้ไปยืมหนังสือร้าน…กัน” และแทบหาร้านเช่าหนังสือใกล้บ้านได้ยาก ‘Once Upon a Book’ ธีสิสร้านเช่าหนังสือออนไลน์ของ ไข่มุก-แพรวา สุจริตกุล แพรว-พลอยไพลิน เมืองสิทธิ์ และ มายด์-รัชนนท์ สามารถ บัณฑิตวิทยาลัยนวัตกรรมสื่อสารสังคม เอกคอมพิวเตอร์เพื่อการสื่อสาร มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ จะเป็นพื้นที่ทวงคืนเรื่องเล่ากาลครั้งหนึ่งในหนังสือให้กลับมาโลดแล่นในใจนักอ่านอีกครั้งด้วยราคาที่เอื้อมถึง

ไม่ว่าคุณจะอยู่ที่ไหน คุณสามารถเลือกเช่าหนังสือได้บนเว็บไซต์ และไม่ว่าคุณจะเป็นนักสะสมหนังสือตัวยงที่ชั้นเก็บหนังสือเต็มแล้ว ร้านเช่าหนังสือออนไลน์แห่งนี้มีบริการให้คุณ และใครก็ได้มาปล่อยเช่า

01 หนอนหนังสือที่โตมากับร้านเช่าหนังสือ

ไข่มุก แพรว มายด์ เป็นยอดนักอ่านที่ทุกงานเทศกาลหนังสือจะเจอพวกเธอขนหนังสือกลับบ้านอย่างต่ำ 10 เล่ม อย่างมาก 80 เล่ม จนแทบจะต้องใช้กระเป๋าลากมาช่วยขน 

‘ไข่มุก’ ชอบอ่านหนังสือเชิงปรัชญา หรืออะไรก็ได้ที่ภาษาสละสลวย ‘มายด์’ ชอบอ่านวรรณกรรม และหนังสือประวัติศาสตร์ เพราะคาบเรียนประวัติศาสตร์ในโรงเรียนให้ความรู้ไม่มากพอ ‘แพรว’ ชอบอ่านนิทาน และวันนี้เธอแนะนำหนังสือชุด นิทานสีขาว ของ อาจอง ชุมสาย ณ อยุธยา ซึ่งแฝงแนวคิดการดำเนินชีวิต และการรับมือสถานการณ์ยากๆ ไว้อย่างดี ให้ลองอ่าน

แม้ทั้งสามจะชอบอ่านหนังสือคนละประเภท แต่จุดร่วมที่ทำให้อยากทำธีสิส ‘ร้านเช่าหนังสือออนไลน์’ คือ ‘มังงะ’ ที่ชอบกันทั้งกลุ่ม และการเปลี่ยนผันของราคามังงะนี่แหละ ที่ขัดแย้งกับเศรษฐกิจ จนกระทบกับพฤติกรรมการอ่านของคน

“เมื่อก่อนตอนสมัยเราอยู่ประถมฯ ราคามังงะจะตกอยู่ที่เล่มละสามสิบห้าบาท พอมอต้นถึงมอปลาย ก็ขยับขึ้นมาไม่เกินห้าสิบบาท ซึ่งยังอยู่ในราคาที่รับได้ แต่พอเราเข้ามหาวิทยาลัยจนถึงปัจจุบัน ราคามังงะกระโดดไปอย่างต่ำเก้าสิบบาท การเข้าถึงหนังสือมันเลยยากขึ้น” มายด์เล่า

“พอมันแพงขึ้น แล้วค่าครองชีพต่ำ คนก็ออกมาซื้อหนังสือน้อยลง หลายคนต้องคิดว่าการที่จะแบ่งเงินส่วนหนึ่งซื้อหนังสือ หรือเสียค่าเดินทางเพื่อไปเช่าหนังสือ มันมีผลต่อการดำเนินชีวิต คนจึงเริ่มหันไปอ่านเฉพาะหนังสือฟรีบนออนไลน์ ร้านเช่าหนังสือที่ต้องเสียทั้งค่าที่ ค่าบำรุงหนังสือ ก็ได้รับผลกระทบ ขาดทุน จนอยู่ไม่ได้” ไข่มุกว่า

02 คนไม่ได้ (อยาก) อ่านหนังสือน้อยลง แต่ขาดโอกาสเข้าถึง

คงได้ยินประโยค “คนไทยอ่านหนังสือน้อยลง” กันมาบ้าง แต่ส่วนตัวมองว่าเป็นปัญหาเชิงโครงสร้างที่ทำให้คน ‘ไม่เข้าถึงหนังสือ’ มากกว่า เช่นเดียวกับนักศึกษากลุ่มนี้ที่เชื่อว่าร้านเช่าหนังสือยังไม่ตาย และคนไทยไม่ได้อ่านหนังสือน้อยลง เพียงแต่ขาดโอกาสในการเข้าถึง พวกเธอจึงอยากสร้างแพลตฟอร์มร้านหนังสือออนไลน์ขึ้นมา เพื่อเป็นตัวช่วยให้คนได้กลับมาเช่าหนังสือกันอีกครั้งในราคาที่จับต้องได้

“พวกเราเลือกทำธีสิสชิ้นนี้เพราะผูกพันและโตมากับร้านเช่าหนังสือ แล้วก็เชื่อว่าหลายคนน่าจะเคยมีประสบการณ์การเช่าหนังสือข้างโรงเรียนสักครั้งในชีวิต แต่ตอนนี้มองไปรอบตัว เราไม่สามารถหาร้านเช่าหนังสือได้ง่ายๆ แล้ว ก็เลยคิดว่าควรจะชุบชีวิตร้านเช่าหนังสือขึ้นมา

“ตอนเสนอธีสิสแรกๆ อาจารย์ในสาขาบางท่านเขามองว่าเรื่องนี้ไม่จำเป็น ร้านเช่าหนังสือตายไปแล้ว พวกเราก็ต้องหาเหตุผลไปอธิบายให้ฟังว่ามันยังมีความต้องการอยู่นะ ด้วยการทำแบบสอบถามคนทั่วไปห้าร้อยคนในกรุงเทพฯ ว่าเขายังต้องการร้านเช่าหนังสืออยู่ไหม ปรากฏว่าส่วนใหญ่ยังอยากเช่าหนังสือ แต่การปิดตัวของร้านเลยไม่สามารถเช่าได้”

ไม่รอช้าแพรวก็เสริมที่มายด์พูดต่อว่า “พอมันไม่มีแหล่งให้คนเข้าถึงหนังสือในราคาถูกอย่างร้านเช่าหนังสือแล้ว กลายเป็นว่าเงินไม่ถึงก็ไม่ได้อ่าน หลักสูตรการศึกษาก็ทำให้เด็กไม่เข้าถึงความหลากหลายของหนังสือ เพราะขนาดห้องสมุดโรงเรียนยังมีหนังสือแค่บางหมวด บางประเภทมีแค่เล่มสองเล่ม ห้องสมุดฟรีก็มีน้อย และขาดการประชาสัมพันธ์ของรัฐ”

ทั้งสามบอกว่าแม้จะปฏิเสธไม่ได้ว่าผู้คนมีแนวโน้มที่จะอ่าน E-Book มากขึ้นเพราะไม่จำเป็นต้องพกหนังสือเป็นเล่มในกระเป๋า แต่หนังสือเล่มที่ให้สัมผัสกระดาษ กลิ่น ความทรงจำ และการคั่นหนังสือ หรือไฮไลต์ประโยคในหน้าที่ชอบ ยังเป็นเสน่ห์ที่คนต้องการอยู่ พวกเธอจึงจับ Pain Point การปิดตัวลงของร้านเช่าหนังสือเพราะทนพิษค่าเช่าไม่ไหว ด้วยการสร้างเว็บไซต์ ที่ให้เจ้าของร้านหนังสือนำหนังสือมาปล่อยเช่า และให้คอหนังสือที่มีหนังสือเต็มตู้แต่ไม่อยากสร้างขยะจากการทิ้งมาปล่อยเช่าได้เช่นกัน ที่สำคัญ นักอ่านทุกจังหวัดสามารถเช่าหนังสือโดยไม่ต้องเดินไปหาร้านหนังสือไกลๆ แต่หนังสือจะเดินมาหาเองในราคา 20 เปอร์เซ็นต์จากราคาปก

03 หยิบหนังสือมาปล่อยเช่า และเช่าเล่มอื่นไปอ่านต่อ

“Once Upon a Book อยากเป็นตัวกลางการเช่าหนังสือออนไลน์ ที่ช่วยผู้ประกอบการร้านเช่าหนังสือ ที่ประสบปัญหาเรื่องค่าเช่าร้าน ให้มาปล่อยเช่าในเว็บไซต์เราได้โดยไม่เสียค่าใช้จ่าย และสำหรับคนสะสมหนังสือ หรือใครก็ตามที่อยากจะปล่อยเช่าหนังสือของตัวเอง ก็สามารถเอาขึ้นชั้นหนังสือของเราได้ ให้อารมณ์เหมือนโพสต์ตามกลุ่มเช่าหนังสือในเฟซบุ๊ก แต่อันนี้เป็นกิจจะลักษณะ และคนเข้าถึงได้ง่าย” ไข่มุก แพรว มายด์ บอกต่ออีกว่ายิ่งช่วงนี้ประเทศเผชิญวิกฤตโรคระบาด คนยิ่งหาร้านเช่าหนังสือยากมากขึ้นไปอีก (จากที่ยากอยู่แล้ว) แพลตฟอร์มของพวกเธอจึงเป็นการยกร้านหนังสือมือสองมาไว้บนชั้นหนังสือดิจิทัล ที่คนเข้าถึงได้ทุกที่ ทุกเวลา

ช่วงเริ่มทำธีสิสใหม่ๆ ทางทีมพยายามรีเสิร์ชระบบร้านเช่าออนไลน์ ว่าตอนนี้เขามีระบบกันอย่างไร ก็แทบจะไม่ได้ข้อมูล เพราะส่วนมากจะเป็นระบบเว็บไซต์สำเร็จรูปที่ไม่ปรับแต่งอะไรเลย และเป็นร้านขายของออนไลน์ที่เปิดให้เช่าหนังสือ ซึ่งทำให้คนสับสนว่าตกลงอันนี้ให้ซื้อ หรือเช่า เพราะไม่มีคำว่าเช่ากำกับบอก และดีไซน์มักตกแต่งเล่นไฟกะพริบๆ ปวดตา โจทย์ในการทำเว็บไซต์ของพวกเธอจึงเป็นการทำให้ผู้ใช้สบายตา และมีการกำกับฟังก์ชันต่างๆ อย่างชัดเจนและเข้าใจง่ายว่า จะปล่อยเช่า จะเช่า หรือจะเลือกหนังสือประเภทใด เรฟเฟอเรนซ์การสร้างเว็บไซต์ที่พวกเธอต้องศึกษาจึงต้องเป็นเว็บขายของออนไลน์อื่นๆ (ที่ไม่ได้ปล่อยเช่าหนังสือ) รวมไปถึงดูจากร้านขายหนังสือว่าเขาจัดวางให้น่าเลือกอย่างไร

“สิ่งที่ทำให้เราไม่เหมือนร้านเช่าทั่วไป เพราะเราให้ใครก็ได้มาปล่อยเช่า เนื่องจากสำรวจพบว่ามีคนจำนวนมากซื้อหนังสือมา และสะสมไว้เยอะจนไม่มีที่จะเก็บ ก็เลยอยากหาที่สักที่ในการฝากหนังสือไว้เพื่อปล่อยเช่า และปกติร้านเช่าหนังสือออนไลน์จะไม่มีระบบรับประกันว่า เราจะได้หนังสือกลับมาในสภาพที่สมบูรณ์ เจ้าของหนังสือก็จะกังวลเรื่องนี้ เราจึงสร้างระบบรับประกันขึ้นมา

“เรารับประกันด้วยการกำหนดให้มีแอดมินเป็นตัวกลางในการโอนเงินให้ฝั่งคนปล่อยเช่า สมมติจะยืมเล่มหนึ่ง นักอ่านต้องโอนราคาปกให้แอดมินก่อน แล้วแอดมินจะโอนค่าเช่ายี่สิบเปอร์เซ็นต์จากราคาปกให้ผู้ปล่อยเช่าต่อ ซึ่งมัดจำส่วนต่างตรงนี้จะคืนก็ต่อเมื่อได้หนังสือคืน หากลูกค้าทำหนังสือเสียหาย จะถูกหักเงินตามจุดไป เช่น ถ้าทำหนังสือขาดอาจถูกหักมัดจำมากกว่าห้าสิบเปอร์เซ็นต์ เพราะเราจะให้คนปล่อยเช่าถ่ายรูปหนังสือของตัวเองทุกจุดอย่างละเอียดมาก่อน เพื่อเปรียบเทียบตำหนิที่เกิดขึ้น หลังจากผู้อ่านนำไปอ่าน” 

04 ความรู้ที่หลากหลาย คนไทยควรได้รับ

เมื่อไข่มุก แพรว มายด์ เปิดให้ใครก็ได้มาปล่อยเช่าหนังสือของตัวเอง ทำให้หนังสือไทย แปลจีน แปลญี่ปุ่น แปลตะวันตก และหนังสือภาษาต่างประเทศ เป็นหนังสือที่คนเข้าถึงได้ง่ายในราคาหลักสิบ อีกทั้งหนังสือประเภทการเมือง และประวัติศาสตร์ ที่ยุคสมัยทำให้ผู้คนหันมาอ่านมากขึ้นในช่วงนี้ พวกเธอบอกว่าเป็นหนังสือที่โรงเรียนไม่เคยลงลึก และเป็นความรู้ด้านเดียว นั่นทำให้เด็กหลายคนถูกตัดโอกาสในการเข้าถึงความรู้ เช่นเดียวกับประเภทนิยาย วรรณกรรม บริหาร การศึกษา จิตวิทยา และเทคโนโลยี ที่ผู้ตอบแบบสอบถาม 500 คน ในเขตกรุงเทพฯ ของพวกเธอนิยมอ่าน แต่เรากลับเห็นหนังสือเหล่านี้ในห้องสมุดตามโรงเรียน หรือห้องสมุดฟรีที่มีน้อยนิดของไทยได้ยาก

“คนไทยควรได้อ่านหนังสือที่หลากหลาย ตอนนี้ขนาดหนังสือไทยยังเข้าถึงยาก โดนแบนจากชั้นหนังสือบ้าง ไม่มีในห้องสมุดบ้าง หนังสือต่างประเทศเด็กที่ไม่มีทุนทรัพย์จึงแทบจะไม่เข้าถึง พอขอยืมเพื่อน บางคนก็กลัวจะทำหนังสือเราหาย ชำรุด ยิ่งทำให้ขาดโอกาสเข้าไปอีก เพราะร้านเช่าหนังสือตอนนี้ก็แทบไม่มี” แพรวบอก

“ลามไปสู่การอ่านแบบผิดกฎหมาย ที่คนไทยหลายคนไม่ตระหนักถึงเรื่องลิขสิทธิ์ เลือกอ่านหนังสือเถื่อนที่มีคนมาลงเป็นไฟล์ PDF เผยแพร่ออนไลน์ ทำให้นักเขียน และสำนักพิมพ์ไม่ได้ผลตอบแทนจากการสร้างสรรค์เลย” มายด์ว่า

“มันเป็นปัญหาที่เกี่ยวเนื่องเรื่องค่าแรงของไทย ซึ่งทำให้คนไม่มีเงินพอมาซื้อหนังสือถูกลิขสิทธิ์อย่างน้อยที่สุด Once Upon a Book ก็อยากเป็นตัวช่วยให้คนได้เข้าถึงหนังสือในระดับหนึ่ง ด้วยราคาเช่า เพื่อลดปัญหาการทำผิดกฎหมายดังกล่าว และเพื่อให้คนได้เข้าถึงหนังสือที่หลากหลาย” ไข่มุกเสริม

05 รักการอ่าน จำลองการเข้าสังคม

Once Upon a Book เป็นเพียงธีสิสที่ยังไม่ได้พัฒนาต่อเป็นเว็บไซต์จริง ไข่มุก แพรว มายด์ บอกว่าเว็บไซต์จำลองของพวกเธอสามารถทำให้ใครก็ตามที่สนใจแนวคิดกระตุ้นการอ่าน และการเข้าถึงหนังสือในรูปแบบเช่าออนไลน์นำไปเป็นโครงต่อยอดได้ 

เพราะอย่างน้อยที่สุด แพลตฟอร์มนี้จะช่วยให้คนเข้าถึงหนังสือได้ง่ายขึ้น และช่วยผู้ประกอบการบางรายที่ไม่มีพื้นที่ปล่อยเช่า ให้มีช่องทางหารายได้อีกแรง

“ประเทศไทยชอบปลูกฝังเด็กว่าความรู้จะมีแค่ในหนังสือเรียน แต่จริงๆ สิ่งที่คนไทยขาดคือ Critical Thinking ที่ไม่มีสอนในเด็กประถม เด็กมัธยม ซึ่งหนังสือที่หลากหลายมีส่วนช่วยในการคิดวิเคราะห์อย่างมาก เพราะหนังสือคือการจำลองการเข้าสังคมต่างๆ ทำให้เราได้จินตนาการ และได้ประสบการณ์ที่นำไปปรับใช้ในโลกภายนอกได้

“เพราะถ้าคนไทยได้ลองอ่านหนังสือที่หลากหลายตั้งแต่เด็กจนรู้ว่าเขาชอบหนังสือประเภทอะไร เขาก็จะค้นพบหนังสือเล่มโปรดของเขา เพียงแต่ว่าตอนนี้เด็กหลายคนไม่มีแม้โอกาสจะสัมผัสประสบการณ์เหล่านั้นด้วยซ้ำ ซึ่งร้านเช่าหนังสือจะเป็นมือเล็กๆ ที่ช่วยให้เด็กๆ ตามหาหนังสือที่เข้ากับตัวเองเจอ และสร้างแรงบันดาลใจให้พวกเขาไม่ด้านใดก็ด้านหนึ่ง” พวกเธอทิ้งท้าย

ธีสิส ร้านเช่าหนังสือออนไลน์