เสียงการแสดงงิ้วจากเทปคาสเซ็ตที่ถูกเปิดโดยอากงของผมดังมาจากชั้นสองของบ้านในทุกๆ เช้าจนเป็นกิจวัตร ภาพของการปิดถนนเส้นเยาวราชจนถึงสำเพ็งเพื่อจัดงานฉลองเทศกาลตรุษจีน ขนมสาคูที่ต้มด้วยน้ำตาลกรวดและเปลือกส้มของเหล่าบรรดาแม่ยกที่ทำมาจากบ้าน เพื่อนำมาแจกจ่ายให้กับคนที่มาร่วมงานศาลเจ้า ทั้งหมดนี้คือความทรงจำของผมที่มี ‘งิ้ว’ เป็นส่วนประกอบอยู่เสมอ
ตั้งแต่ที่ผมย้ายออกจากบ้านที่สำเพ็งไปในช่วงวัยสิบสามปีก็ไม่เคยได้มีประสบการณ์ร่วมกับงิ้วอีกเลย จนกระทั่งปี 2563 ที่ทาง Documentary Club นำภาพยนตร์เรื่อง Farewell My Concubine ที่แสดงนำโดยเลสลี จาง มาฉาย ผมเองก็เป็นหนึ่งในคนที่เข้าชมในตอนนั้น หลังออกมาจากโรงภาพยนตร์ก็เกิดคำถามขึ้นกับตัวเองมากมาย หนึ่งในคำถามนั้นคือ การแสดงงิ้วในไทยที่เราเคยเห็นเมื่อ 15 ปีก่อนตอนยังเป็นเด็ก ปัจจุบันนี้ยังมีอยู่ไหม
เวลาผ่านไปสามปี ประจวบเหมาะกับแผนการทำโปรเจกต์พิเศษ Lost & Found ผมจึงถือโอกาสนี้มาหาคำตอบคลายความสงสัยของตัวเองที่ติดค้างมานาน
ก่อนอื่นเลยผมต้องขอบคุณ ‘ท็อบ’ โปรดิวเซอร์หน้ามนคนรามคำแหงของ Urban Creature ที่คอยช่วยผมหาคณะงิ้วที่ยังอยู่และเป็นธุระติดต่อให้ และ ‘พี่พงษ์’ จากเพจใจรักงิ้วที่คอยแนะนำหลายๆ เรื่องเกี่ยวกับงิ้วให้ผม
ในช่วงเย็นวันหนึ่ง ผมนั่งมอเตอร์ไซค์จากคอนโดฯ ไปที่ศาลเจ้าปุนเถ้ากง ย่านสี่พระยา เพื่อไปดูการแสดงงิ้วของคณะซิงอี่ไล้เฮง เมื่อผมมาถึง คนแรกที่ได้เจอคือพี่พงษ์จากเพจใจรักงิ้วที่กำลังง่วนกับการประกอบโทรศัพท์เข้ากับขาตั้ง เพื่อเตรียมบันทึกการแสดงสดของวันนั้น
ผมพูดคุยกับพี่พงษ์ได้ไม่นานเท่าไร ‘เจ๊กี’ เจ้าของคณะงิ้ว และ ‘พี่เคน’ หรือที่คนอื่นๆ ในคณะจะเรียกว่าอาจารย์เคน เพราะเป็นนักดนตรีอาวุโสของคณะก็ได้เข้ามาร่วมวงสนทนานี้ด้วย
จากคำบอกเล่าของผู้ใหญ่ทั้งสองท่าน จุดเริ่มต้นของงิ้วตามการบันทึกเกิดขึ้นมาตั้งแต่ในสมัยราชวงศ์ถัง และเผยแพร่เข้ามาในไทยตั้งแต่สมัยอยุธยา (ปลายรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช) แต่ที่เข้ามามีอิทธิพลอย่างจริงจังจะเป็นช่วงสมัยรัชกาลที่ 5 ที่ชาวจีนผู้อพยพเข้ามาตั้งถิ่นฐานในไทยได้นำการแสดงนี้ติดมาด้วย
เจ๊กีเล่าให้ผมฟังอีกว่า พ่อของเจ๊กีเองก็เป็นหนึ่งในคนจีนที่ย้ายมาลงหลักปักฐานที่ประเทศไทย ซึ่งก่อนหน้านั้นมีอาชีพเป็นครูสอนงิ้วอยู่ที่เมืองจีน แต่หลังจากที่ย้ายมาก็อยากที่จะสืบสานศิลปะการแสดงนี้ไว้ จึงตัดสินใจทำโรงงิ้วจนตกทอดมาถึงรุ่นของเจ๊กีในปัจจุบัน
สิ่งหนึ่งที่ผมสงสัยมาพักใหญ่แล้วคือ ทำไมสถานที่ที่มีการจัดการแสดงงิ้วมักเป็นศาลเจ้าจีน ซึ่งพี่เคนก็ได้ให้คำตอบกับผมว่า งิ้วรับแต่งานที่เป็นงานบุญเท่านั้น จะไม่รับงานอวมงคลเลย อย่างพี่เขาอยู่คณะงิ้วมาห้าสิบปี ยังไม่เคยมีสักครั้งที่ไปรับงานอวมงคล ถ้าให้พูดกันง่ายๆ คือ งิ้วที่แสดงก็เหมือนแสดงให้เจ้าดู งิ้วกับศาลเจ้าเป็นของคู่กัน
ด้วยความที่พี่เคนเห็นลูกคนจีนอายุยังน้อยอย่างผมสนใจใคร่รู้อยู่พอสมควร เลยพาผมเดินทัวร์ชมคณะ พร้อมพูดคุยอธิบายเรื่องราวของงิ้วให้ผมฟัง
และนั่นทำให้ผมรู้ว่าบทการแสดงงิ้วส่วนใหญ่นั้นเป็นเรื่องราวจากประวัติศาสตร์ อย่างเรื่องวันนี้ที่ผมจะได้ชมคือ สามก๊ก ตอนอวสานโจโฉ โดยเครื่องดนตรีที่ใช้ในคณะประกอบไปด้วยขิม ปี่ ซอ ขลุ่ย และกลอง
นอกจากนี้ ประเภทของงิ้วยังมีมากกว่าสามร้อยประเภท แยกย่อยตามภูมิภาคและมณฑล ส่วนงิ้วที่จัดแสดงอย่างแพร่หลายในประเทศไทยจะเป็นงิ้วแต้จิ๋ว พี่เคนได้เล่าให้ผมฟังอีกว่า เมื่อก่อนมีคณะงิ้วอยู่หลากหลายคณะในหลายพื้นที่ แต่ในปัจจุบันเหลือคณะหลักๆ เพียง 11 คณะเท่านั้น เนื่องจากสภาพสังคมที่เปลี่ยนไป เหล่าคนไทยเชื้อสายจีนที่ฟัง-พูดคุยภาษาจีนออกก็ล้มหายจากไป คนรุ่นใหม่ที่มารับชมติดขอบเวทีก็มีจำนวนไม่มาก
หนึ่งทุ่มตรง ม่านหน้าโรงงิ้วเปิดทำการแสดงพร้อมสายฝนที่ตกลงมาอย่างไม่เกรงใจ ผมนั่งรับชมโดยที่มีพี่พงษ์คอยอธิบายว่าแต่ละฉากกำลังทำอะไร พูดถึงอะไร
เวลาล่วงเลยไปเกือบสี่ชั่วโมง ผมตัดสินใจขอตัวกลับก่อนเพราะเกรงว่าจะไม่มีรถกลับ ก่อนจากกันพี่พงษ์ได้ชวนผมว่า ถ้าว่างก็ให้ลองไปดูงิ้วที่เจริญกรุง 79 ซึ่งคณะนี้จะเป็นงิ้วที่ฉากเป็นจอ LED ด้วยความอยากรู้อยากเห็นและคิดว่าน่าสนใจมาก ผมจึงตอบตกลงไปในทันที
เวลาผ่านไปไวเหมือนโกหก วันหนึ่งผมได้มาอยู่ที่โรงเจไซทีหลุ่ยอิมยี่ (มูลนิธิเหลียงเม่ง) ซอยเจริญกรุง 79 และเจอกับพี่พงษ์อีกครั้ง
แต่เนื่องจากในวันนั้นที่มูลนิธิมีผู้คนเข้ามาร่วมงานกันเยอะพอสมควร ทำให้ไม่มีเวลาสอบถามพูดคุยกับใคร ผมจึงทำได้เพียงบันทึกภาพบรรยากาศและหลังเวทีของคณะงิ้วไซ้หย่งฮงเตี่ยเกี๊ยะท้วงไว้เพียงเท่านั้น
ก่อนจะจากท่านผู้อ่านไปในสัปดาห์นี้ เชื่อว่าคงมีใครหลายๆ คนที่รู้สึกเสียดายและเสียใจแน่ๆ หากศิลปะการแสดงงิ้วสูญหายไป ผมอยากชวนทุกคนที่ยังไม่เคยมีประสบการณ์รับชมการแสดงงิ้ว ให้ลองไปรับชมสักครั้ง ถึงแม้จะมีอุปสรรคในเรื่องของภาษาบ้าง แต่ผมบอกได้เลยว่าลุงป้าน้าอาทุกท่านพร้อมที่จะอธิบายให้เราเข้าใจ
Writer & Photographer
